Santi Lorente. Nafarroako Erriberako euskaduna, Istorioen biltzaile eta narratzaile handia, aparteko pertsona eta gure herrialdearen zati hori ezagutzeko ezinbesteko erreferentea
Santi Lorente blog honetako irakurle askorentzat aspaldiko ezaguna da, eta, Covid-19ren pandemiaren itxialdian zehar, bere «Itxialdiaren kronikak» ikusi ahal izan dituzte. Haietan, erdi-serio, erdi-txantxetan, Nafarroako historiara hurbiltzen gintuen, eta, askotan, Erriberara.
Guk Nafarroako Erriberako euskaldun hau gure blogari esker ezagutu genuen eta maitasun berezia diogu. Tuteran barna bisita gidatuak egiteko proiektua ezagutu genuen, Tudela me pone izenekoa. Oso proiektu interesgarria, eta Nafarroako hegoaldeko hiri honen historiara, begirada original eta desberdin baten bidez eramango gaituena.
Hainbeste gustatu zitzaigun, ezen gure «Ikuspuntu» bat herrialdearen zati horri eskaintzea erabaki genuela. Han ezagutu genuen, eta, benetan, «bera ezagutzea, maite izatea da». Bisitatik ez bat, baizik eta bi sarrera sortu ziren. Bata Tuteran bertan eta bestea Bardeetan.
Gaur, gure blogean izango da berriro, 1936an matxinada frankistaren ondoren, Nafarroak oro har eta Erriberak bereziki bizi izan zuen tragediari buruz idazten duen telesaila dela eta.
Nafarroa guztia, hasieratik, matxinatuen kontrolpean gelditu zen. Ez zen «gerra-fronterik» izan, eta, hala ere, 3.000 pertsona hil zituzten, bai «paseotxoaren» metodoaren bidez, bai «epaiketa faltsuen» bidez. Horietatik 700 Tuterako Merindadekoak ziren.
Horrek esan nahi du hilabete gutxitan (hilketa horien %90 matxinadaren lehenengo 5 hilabeteetan hil ziren) Nafarroako populazioaren %8,17 hil zituztela. Sarraski horri, arrazoi politikoengatiko masako hilketa horri, pertsona errepresaliatuak, kartzelaratuak, deportatuak, lapurrak edo bortxatuak gehitu beharko litzaizkioke. Gainera, jakina, erbesteratuak.
Erreferentzia eta konparazio gisa balio badu, Covid-19ren tragediak, guztien bihotza uzkurtu duenak, 500 bat hildako eragin ditu Nafarroako Foru Komunitate osoan.
Bizirik atera zirenek eta biktima horien guztien senideek hilketen errudun material eta intelektualekin bizi behar izan zuten, isilean. Legez kanpoko erregimen batek eta errudunak saritzen zituen bitartean, lapurretak «legeztatzen» zituela ikusi zuten.
Orduan, 1936an, intsektuek ezarritako erregimenaren amaierara arte, isildu egin behar izan zuten, espetxeratu edo erail ez zitzaten. Diktadorea hil zenetik gaur arte, hildakoak errebindikatzeko edo gertatutakoa gogoratzeko edozein saiakera errudunek eta haien oinordekoek (ideologikoek eta odolekoek) «errebantxa saiakera»tzat jo dute, edo «itxita dauden zauri zaharrak berriro irekitzeko» nahitzat. Egia eskatzea bezala, Justizia (eta dagoeneko ez gara Konponketaz ari) ekintza bortitza edo «sen onaren» aurkakoa izango balitz bezala.
Santi Lorentek egun beldurgarri horietan gertatutakoa kontatuko du serie honetan.
Seguru, gertatu ziren lekuetan bizi izan arren, askok ezagutzen ez zituzten istorio eta gertaerak ezagutuko dituztela. Hala ere, ziurrenik, egia kontatzea eta protagonista guztiei (boluntarioak eta behartuak) izena ematea gogaikarri gertatuko zaionen bat ere egongo dela.
Seguru hau ez dela erraza izango. Baina autoreak lehen emanaldian azaltzen du zergatik egin duen hori. Gure ustez, oso garrantzitsua da blog honetan, gure herrialdearen ahaztutako gertaera zorrotz hau eta gure herrialdearen historiaren zati garrantzitsua den gertaera hau sartzea.
Ramon Masatsen Sanfermines liburuaren argazki bat erabili dugu artikulu-sorta honen ilustrazio gisa. 1955ean egina da, eta bertan haur talde bat fusilamendu bat birsortzen ikusten da. Frankismoak eta haren zapalkuntza-erregimenak bultzatutako gizarte haren atzean ezkutatzen zen tragedia guztia jasotzen duela iruditzen zaigulako aukeratu dugu, eta oraindik ere bere itzal luzea gaur arte luzatzen duena.
![Pinterest](https://pinterest.com/pin/create/button/?url=https://aboutbasquecountry.eus/eu/2020/05/26/euskal-kronikak-700-erribatar-hil-dituzte-izuaren-hiru-hilabeteak-santi-lorente/&media=https://aboutbasquecountry.eus/wp-content/uploads/2020/05/ramon-masats-sanfermines-pamplona-1956-la-tragedia-y-la-barbarie-convertida-en-juego.jpg&description=Santi Lorentek "Crónicas Vascas" saioaren atal honetara, 1936an matxinada frankistaren ondoren Nafarroak eta bereziki Erriberak bizi izan zuten tragedia deskribatzen digun seriea ekarri digu.){kind=link}