Santi Lorente. Nafarroako Erriberako euskaduna, Istorioen biltzaile eta narratzaile handia, aparteko pertsona eta gure herrialdearen zati hori ezagutzeko ezinbesteko erreferentea
Santi Lorente blog honetako irakurle askorentzat aspaldiko ezaguna da, eta, Covid-19ren pandemiaren itxialdian zehar, bere «Itxialdiaren kronikak» ikusi ahal izan dituzte. Haietan, erdi-serio, erdi-txantxetan, Nafarroako historiara hurbiltzen gintuen, eta, askotan, Erriberara.
Guk Nafarroako Erriberako euskaldun hau gure blogari esker ezagutu genuen eta maitasun berezia diogu. Tuteran barna bisita gidatuak egiteko proiektua ezagutu genuen, Tudela me pone izenekoa. Oso proiektu interesgarria, eta Nafarroako hegoaldeko hiri honen historiara, begirada original eta desberdin baten bidez eramango gaituena.
Hainbeste gustatu zitzaigun, ezen gure «Ikuspuntu» bat herrialdearen zati horri eskaintzea erabaki genuela. Han ezagutu genuen, eta, benetan, «bera ezagutzea, maite izatea da». Bisitatik ez bat, baizik eta bi sarrera sortu ziren. Bata Tuteran bertan eta bestea Bardeetan.
Gaur, gure blogean izango da berriro, 1936an matxinada frankistaren ondoren, Nafarroak oro har eta Erriberak bereziki bizi izan zuen tragediari buruz idazten duen telesaila dela eta.
Nafarroa guztia, hasieratik, matxinatuen kontrolpean gelditu zen. Ez zen «gerra-fronterik» izan, eta, hala ere, 3.000 pertsona hil zituzten, bai «paseotxoaren» metodoaren bidez, bai «epaiketa faltsuen» bidez. Horietatik 700 Tuterako Merindadekoak ziren.
Horrek esan nahi du hilabete gutxitan (hilketa horien %90 matxinadaren lehenengo 5 hilabeteetan hil ziren) Nafarroako populazioaren %8,17 hil zituztela. Sarraski horri, arrazoi politikoengatiko masako hilketa horri, pertsona errepresaliatuak, kartzelaratuak, deportatuak, lapurrak edo bortxatuak gehitu beharko litzaizkioke. Gainera, jakina, erbesteratuak.
Erreferentzia eta konparazio gisa balio badu, Covid-19ren tragediak, guztien bihotza uzkurtu duenak, 500 bat hildako eragin ditu Nafarroako Foru Komunitate osoan.
Bizirik atera zirenek eta biktima horien guztien senideek hilketen errudun material eta intelektualekin bizi behar izan zuten, isilean. Legez kanpoko erregimen batek eta errudunak saritzen zituen bitartean, lapurretak «legeztatzen» zituela ikusi zuten.
Orduan, 1936an, intsektuek ezarritako erregimenaren amaierara arte, isildu egin behar izan zuten, espetxeratu edo erail ez zitzaten. Diktadorea hil zenetik gaur arte, hildakoak errebindikatzeko edo gertatutakoa gogoratzeko edozein saiakera errudunek eta haien oinordekoek (ideologikoek eta odolekoek) «errebantxa saiakera»tzat jo dute, edo «itxita dauden zauri zaharrak berriro irekitzeko» nahitzat. Egia eskatzea bezala, Justizia (eta dagoeneko ez gara Konponketaz ari) ekintza bortitza edo «sen onaren» aurkakoa izango balitz bezala.
Santi Lorentek egun beldurgarri horietan gertatutakoa kontatuko du serie honetan.
Seguru, gertatu ziren lekuetan bizi izan arren, askok ezagutzen ez zituzten istorio eta gertaerak ezagutuko dituztela. Hala ere, ziurrenik, egia kontatzea eta protagonista guztiei (boluntarioak eta behartuak) izena ematea gogaikarri gertatuko zaionen bat ere egongo dela.
Seguru hau ez dela erraza izango. Baina autoreak lehen emanaldian azaltzen du zergatik egin duen hori. Gure ustez, oso garrantzitsua da blog honetan, gure herrialdearen ahaztutako gertaera zorrotz hau eta gure herrialdearen historiaren zati garrantzitsua den gertaera hau sartzea.
Ramon Masatsen Sanfermines liburuaren argazki bat erabili dugu artikulu-sorta honen ilustrazio gisa. 1955ean egina da, eta bertan haur talde bat fusilamendu bat birsortzen ikusten da. Frankismoak eta haren zapalkuntza-erregimenak bultzatutako gizarte haren atzean ezkutatzen zen tragedia guztia jasotzen duela iruditzen zaigulako aukeratu dugu, eta oraindik ere bere itzal luzea gaur arte luzatzen duena.
Cookie propioak eta hirugarrenenak erabiltzen ditugu, gure webgunean erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena ematen diogula bermatzeko. Cookieei buruzko informazio gehiago.
Webgune honek cookieak erabiltzen ditu, erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena eskaini ahal izateko. Cookieen bitartez lortutako informazioa zure nabigatzailean gordetzen da, eta askotariko funtzioak betetzen ditu, hala nola gure webgunean berriro sartzen zarenean zu ezagutzea, edo gure taldeari webguneko zer atal iruditzen zaizkizun interesgarrienak eta erabilgarrienak ulertzen laguntzea.
Beharrezko cookieek oinarrizko funtzioak aktibatzen dituzte, nabigatzeko, esaterako, edo web orrietako eremu seguruetan sartzeko. Web orriak ezin du ondo funtzionatu cookie horiek erabili gabe.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cookielawinfo-checkbox-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
cookielawinfo-checkbox-non-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Ez da beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
PHPSESSID
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau PHPren jatorrizkoa da eta webguneari egoeraren datu serializatuak gordetzeko aukera ematen dio. Webgune honetan erabiltzaile-saioak ezartzeko erabiltzen da, aldi baterako cookie baten bidez egoera-datuak pasatuz. Cookie horri saio-cookie ere esaten zaio. PHPSESSID cookie-ak ez du iraungitze-eperik ezarrita, webgunea ixten denean desagertu egiten baita.
viewed_cookie_policy
iraunkorra
Urte 1
GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du cookie-a, eta erabiltzaileak cookie-ak erabiltzea onartu duen ala ez gordetzeko erabiltzen da. Ez du datu pertsonalik gordetzen.
__cfduid
iraunkorra
Hilabete 1
CloudFlare zerbitzuak ezarri du konfiantzazko web-trafikoa identifikatzeko.
Bisitariek web orriekin zer-nolako elkarreragina duten ulertzen laguntzen diete orrien jabeei cookie estatistikoek, modu anonimoan informazioa bilduz eta emanez.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
GPS
iraunkorra
30 minutu
Cookie hau Youtubek jartzen du, eta identifikazio bakarra erregistratzen du, erabiltzaileak beren kokapen geografikoaren arabera arakatzeko.
_ga
iraunkorra
2 urte
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gat_gtag_UA_18912877_1
iraunkorra
Minutu 1
Erabiltzaileak bereizteko eta eskaeren portzentaia murrizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gid
iraunkorra
Egun 1
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
__gads
iraunkorra
Urte 1
Iragarkiren batean klik egin duten edo ikusi duten bisitariak anonimoki identifikatzen laguntzen diote Google Ad Manager-i
Lehentasunen cookieek aukera ematen diote web orriari, orri horren jokabidea edo itxura aldatzen duen informazioa gogoratzeko; hala nola lehenetsitako hizkuntza edo zu zauden eskualdea.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
YSC
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau Youtubek jartzen du eta bideo txertatuen ikuspegiak arakatzeko erabiltzen da.
Web orrietako bisitarien arrastoari jarraitzeko erabiltzen dira marketin-cookieak. Erabiltzaile bakoitzari iragarki interesgarri eta erakargarriak erakustea dute xede.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
1P_JAR
iraunkorra
1 hilabete
Cookie hau datuak Google-era pasatzeko erabiltzen da.
DSID
iraunkorra
Ordu 1
Google-k ezarria, saioa Googleko kontuarekin beste gailu batean hasi baduz, zure jarduera, gailuen artean lotzeko eta bertan agertzen diren iragarkiak eta horien konbertsioa koordinatzeko.
fr
iraunkorra
3 hilabete
Cookie hau beharrezkoa da Facebook-eko “Like” botoiak funtzionatzeko.
IDE
iraunkorra
2 urte
Google DoubleClick -ek erabiltzen du, eta erabiltzaileak webgunea eta beste edozein iragarki nola erabiltzen dituen azaltzen duen informazioa gordetzen du, webgunea bisitatu aurretik. Erabiltzaileei, erabiltzaile profilaren arabera garrantzitsuak diren iragarkiak aurkezteko erabiltzen da.
mc
iraunkorra
Urte 1
Audientzia granularizatuak neurtzeko QuantCast plataformaren cookie-a. Ez dituzte datu pertsonalak gordetzen, erabiltzaile-identifikatzaileak eta haien nabigazioa baizik
NID
iraunkorra
6 hilabete
"NID" cookie-ak ID bakarra du, Google-ek zure lehentasunak gogorarazteko erabiltzen duena, eta beste informazioren bat, hala nola zure hizkuntza gogokoena, orri bakoitzean bistaratzea nahi duzun bilaketa-emaitzen kopurua (adibidez, 10 edo 20) eta Google-en Bilaketa Seguruaren iragazkia aktibatuta edo desaktibatuta egotea nahi duzun.
uid
iraunkorra
Urte 1
Webguneko bisitarien kopurua eta jarrera modu anonimoan neurtzeko erabiltzen da cookie hau. Bisita-kopurua, webgunera egindako bisiten batez-besteko iraupena, bisitatutako orrialdeak eta abar biltzen dituzte datuek, erabiltzaileek, haiei zuzendutako iragarkiei buruz dituzten lehentasunak hobeto ulertzeko.
VISITOR_INFO1_LIVE
iraunkorra
5 hilabete
Cookie hau Youtubek jartzen du. YouTubeko bideoak webgune batean txertatuen informazioa arakatzeko erabiltzen da.
_fbp
iraunkorra
Egun 1
Facebook-ek publizitate-produktu batzuk eskaintzeko erabiltzen du, esate baterako, iragarkiak egiten dituzten hirugarrenen eskaintzak.
Sailkatu gabeko cookieak, banakako cookieen hornitzaileekin batera, oraindik sailkatzeko ditugun cookieak dira.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cref
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
d
iraunkorra
3 hilabete
Hirugarren batek ezarria
i
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
KADUSERCOOKIE
iraunkorra
3 hilabete
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
KTPCACOOKIE
iraunkorra
Egun 1
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
na_id
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_rn
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sc_e
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sr
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_srp
iraunkorra
Egun 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_tc
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
ouid
iraunkorra
13 hilabete
Identifikazio-kate bat ezartzen du bisitari jakin batentzat. Bisitaria bere itzuleran ezagutzeko erabiltzen da hori. Gainera, webguneak bisitariaren portaera erregistratzeko aukera ematen du, eta Addthis.com-ek eskaintzen dituen sare sozialetan partekatzeko funtzioa errazten du.