Irakurle arruntek gure «agirrismoaz» jakingo dute. Jose Antonio Agirre lehendakariak pertsona gisa, guretzat eta euskaldun askorentzat, gure aberrian eta mundu osoan, egin ahal izan zituen igartzeak eta akatsak alde batera utzita, haren irudia gure nazioaren erresistentziaren eta erresilientziaren irudikapena da.
Berak gauza garrantzitsu asko adierazten ditu: totalitarismoaren bidez porrota onartzeari uko egiten zion herri baten borrokarako borondatea, borondate demokratikoa; Askatasunaren kausarekiko konpromisoa, gurea eta nazio guztiena; gizakia ekintza politiko, sozial eta ekonomikoen erdigunean jarriko zuen gizarte-ordena egon zitekeela uste izatea. Azken batean, edozein gizarte zibilizaturen esentziarik onenak defendatzen zituen.
Gaur 60 urte beteko dira hau hil zenetik, eta horregatik, beste aintzatespen bat eskaini nahi diogu, bai berari, eta baita eredu izan behar dugun erraldoi belaunaldi bati. Sakrifizioa, konpromisoa, elkartasuna eta gizatasuna. Norberarenak babestuz gain, totalitarismoen aurkako borroka globalean parte hartuz.
Horretarako, urte hauetan zehar bildu edo idatzi ditugun eta elkarrekin izatea merezi duten bideoak, audioak eta artikuluak biltzen ditugu. Uste dugu baliagarria izan daitekeela Euskal Herriak gure herriaren historia modernoan izan zuen pisu apartari buruzko zertzeladak emateko; bizitza osoan Askatasunaren eta Justizia sozialaren alde egin zuen borrokari buruzkoak, eta Europaren eraikuntzan egin zituen ekarpenei buruzkoak.
Haren heriotzaren 59. urteurrena gogoratzen ari ginen testutik hasten gara:
«1960ko martxoak 22an hil zen Parisen, Eusko Jaurlaritzaren erbesteko egoitzan, lehen Lehendakaria, eta ez bakarrik euskaldunek izena emateagatik. Jose Antonio Agirrek 56 urte bete berri zituen (1904ko martxoak 6an jaio zen). Izan ere, Basque Culture Webaren artikuluak honela deskribatzen zuen Euskal Herrian honen ehorzketa: “Ses obsèques, impressionnantes, eurent lieu le 28 mars après une messe en l’église paroissiale de Saint-Jean-de-Luz”.
Hilabete gutxi batzuk lehenago, mendebaldeko demokraziek Espainiako Errepublikan eta Penintsulako Euzkadin, Demokraziaren eta Askatasunaren kausa utzi zutela berresten zuen gertaera bat izan zen. Esanahi politiko sakoneko keinua izan zen, 1959ko abenduaren 23an Eisenhower eta Francoren besarkada, AEBetako presidenteak, Francoren diktadurazko Espainiara egindako bisita ofiziala hasi zuenean, bere erregimena Mendebaldeko mundu guztiaren aurrean babestuz.
Agirre Lehendakaria beti fidatu zen tradizio demokratiko sakoneko herrialdeek, hala nola Britainia Handiak, Frantziak edo AEBek, beti defendatu izan zituzten printzipioen defentsan tinko jarraituko zutela. Egia esan, Lehendakaria ordezkatzen zuten euskal errepublikano eta demokratak,peoi sakrifikagarria izan ziren, eta Franco, berriz, marxismoaren aurkako borrokaren aliatua. Realpolitik deitu zitzaion horri. Eta traizio eta abandonu horrek, ziur gaude, bihotza gelditzen lagundu zion.
Agirre, aparteko euskal belaunaldi baten parte zenaren lider aparta izan zen. Bereziak, Euskal Herriaren Auziaren alde egiteagatik; bereziak, Askatasun eta Demokraziarekiko konpromisoagatik; bereziak, Justizia Sozialarekiko konpromisoagatik.
Agirrek, heroi eta martiri horien guztien primus inter pares, balore kalkulaezina duen ondare gizatiarra, ideologikoa eta morala utzi digu, Euzkadi moderno, aurrerakoi eta demokratiko baten ideia biltzen duena, eta Askatasunaren eta Justizia Sozialaren alde egiten duena.
Euskaldunok ezagutu eta balioetsi beharreko ondarea.»
“Jainkoaren aurrean; zutik euskal lurraren gainean; arbasoen oroitzapenarekin; Gernikako arbolaren azpian, nire agindua zintzo betetko dudala zin egiten dut.”
Turtziozeko manifestua (1937/6/30)
He llegado con las tropas vascas hasta el límite de Euzkadi. He permanecido entre ellas admirando el temple de nuestro pueblo, cuyo espíritu jamás será vencido. Y antes de salir de Euzkadi, protesto en su nombre ante el mundo del despojo que con los vascos se verifica en pleno siglo XX privándonos de nuestra Patria, a la que tenemos derecho por ser nuestra y porque la amamos entrañablemente. Y protestamos doblemente, porque para verificar el despojo ha necesitado el fascismo español de fuerzas mercenarias y extranjeras y de elementos de guerra alemanes e italianos. Con absoluto descaro invocan nuestros enemigos el derecho de conquista. Lo negamos para siempre. El territorio habrá sido conquistado; el alma del Pueblo Vasco, no; no lo será jamás.
Hemos obrado noblemente; nuestra conducta no ha variado ni siquiera a última hora. Hemos dejado intacto Bilbao. Y sus fuentes productoras. Hemos dado libertad a los presos con generosidad que es pagada por el enemigo con persecuciones y fusilamientos. Ningún despojo es imputable al Ejército Vasco.
El Pueblo Vasco mira el futuro con ilusión; su alma nos pertenece. Nuestra conducta es la suya. Volveremos a recobrar el suelo de nuestros padres para restaurar el idioma escarnecido, la ley ultrajada, la libertad arrebatada. ¿Qué prometió jamás el fascismo a Euzkadi? Nada, pues puesta su planta sobre Bilbao ha derogado no sólo la autonomía conquistada, sino hasta el Concierto Económico, viejo resto de las libertades históricas que fue respetado hasta en los tiempos de la Monarquía. Protesto también de este postrer despojo, interpretando el sentido sordo del pueblo sojuzgado, a quien no se le permite hablar.
Mi pueblo emigrado tropieza con el mar, encontrándose ante un doble peligro. No quiero pensar que los pueblos amigos o enemigos han de permanecer en silencio. ¿Tan grave es que un pueblo defienda su libertad?
Por defenderla, por ser dignos de la Patria, centenares de miles de vascos pasan hoy momentos de angustia y privaciones. No quiero creer que del mundo ha desaparecido la sensibilidad.
El Gobierno Vasco sigue en su puesto, lo mismo en Euzkadi que donde quiera que se encuentre. Él es el Gobierno legítimo de los vascos porque interpreta el sentir de un pueblo, que no ha sido vencido, sino temporalmente avasallado y ultrajado. Y el afecto de nuestros compatriotas les acompañará hasta el día de la victoria.
El Presidente del Gobierno de Euzkadi José Antonio Aguirre 30 de junio de 1937
Eresoinkaren sorrera (19/8/1937)
El 19 de agosto de 1937, cuando todo parecía perdido, el lehendakari Aguirre pensó que había que continuar la lucha por medios pacíficos. Convocó a Gabriel Olaizola y le confió la misión de embajador cultural de la paz, frente a una Europa presa del fascismo:
Le dije así: es posible que no podamos salir de aquí. Sin embargo, nuestra tarea no ha terminado y deseo que llegue también al terreno artístico. Te pido que salgas inmediatamente hacia Francia y formes, entre nuestros refugiados, el mejor coro posible para que lleve, por todo el mundo, gracias a nuestras melodías, el recuerdo de un pueblo que muere por la libertad.
(El arte vasco en la guerra: Eresoinka)
Diasporako euskaldunei eta Euskal Herriaren Auziaren defentsari mezua
Aberriberriko Artikuluak
Kasu hauetan, onena iturririk onenetara jotzea denez, Aberriberri blogeako Lehendakariari buruzko artikulu batzuk utzi dizkiegu.
