Gaur, Gernikako Bonbardaketaren 80. urteurrenarekin bat eginez, gertatutakoaren egia mundo osoan zabaltzera lagundu zuen kazetariari omenaldia egiten zaio. Guk, gertaera honi buruz urtero egiten dugun artikulua egiteaz gain, honetara gehitu nahi gara, pertsonai honek “Euskaldunon lagun” bezala kontsideratzeko egindakoa kontatuz, baina bereziki nola kazetari bat “Egiaren lagun” bihurtu daitekeen adierazi.
Noel Monks ahaztu gabe noski, Daily Expresseko berriemailea, nor Gernikako Bonbardaketaren testigu ere izan zen eta nori buruz gal ezin dezakezuen artikulu bat idazten dugun.
George Lowther Steer Bilbora Gerra Zibilero frontea biltzera heldu zenean, 28 urte baino ez zituen, baina bere adina alde batera utziz 1935ean Etiopiako italiar inbasioa bildu zuen gerrate korrespontsal ohitua zen.
George Steel East Londoneko aerodromoan, 1938ko urriak 2an.
Steer beste gazte batekin topatu zen han, Jose Antonio de Aguirre, bera baino 5 urte zaharragoa, momentu batetan sortutako Euskal Ejertzituaren gudari eta frankista matxinatuen arteko borrokaren soinuarekin batera Gernikako Arbola azpian euskaldunon lehen Lehendakari karguaren zina egin zuenarekin.
Bere liburua, The Tree of Gernika: A field study of modern war irakurri dutenek, badakite Hegoafrikako britaniar honek, Agirrerekin adiskidetasun sakon eta miresmenez betetakoa izan zuela, eta era berean, betebeharrak alde batera eta mundua akabatzeko mehatxua egin zutenen faszismoaren aurka borrokatzera joan ziren euskaldunekin gertuko sentitu zeal
Agirrek, ezta beste euskaldunek, ezta Steer berak ere imajinatzen ez zutena, kazetari gazte honek Egia eta Euskal Herriaren Kausaren babesearen aurrean izango zuen paper garrantzitsua zen.
Londreseko The Times egunkariarentzat idatzitako kronikak, britaniar merkantzi-ontzien heltzea herrialde hartako armatuaren babesarekin batera, matxinatuen itsas blokeoa apurtu zutela kontatzen hasten ziren. Bilboko amaiera eta Santanderreko bidean, inoiz bueltatuko ez ziren askoren erbestearen hasierarekin amaituz.
Baina, zalantza gabe, 1937ko apirilak 26an, Steer eta euskaldunen arteko erlazioa finkatu zen. Egun hartan, matxinatuak eta bere alemaniar eta italiar lagunek, Gernika beste zimenduetararte suntsitzea erabaki zuten.
Berria Bilborarte heldu zen: “Gernika sutan dago”. Steer Torrontegi hotelean afaltzen zebilen, atzerritar berriemaile batzuekin batera: Reuterseko Christopher Holme britaniarra; Star eta Daily Heraldentzat idazten zuen Keith Scott Watson; Ce Sior egunkari frantzeseko Mathieu Corman; eta Daily Expresseko Noel Monks (matxinatuek kontrolatzen zuten gunetik kanporatua, Steer bezala, eta era berean Gernikan gertatutakoaren egia zabaltzearen lanean rol garrantzitsua izandakoa).
Guztiek jo zuten Gernikarantz gertatutakoa ezagutzeko. Momentu hartan, Monksek ez zekien arratsalde hartan Bizkaiako errepidean beste lagun batzuekin batera, haiekin akabatu nahi zuten Heinkeld 51 talde batengatik 15 minutuz jasotako metrailaketa batetik ihes eginez, bonba batek egindako zulo batean egon beharra, bonbardaketa hartan parte hartu zuten hegazkinen lana izan zela.
Ez Steerek, ez Monksek, ezta beste berriemaileak ez zeuden prest gau hartan ikusi zuten ikusteko: Euskaldunon Herri Sakratu hura ehundaka biktimekin sutan.
Kazetari horietako asko urgentzi kronika bidaltzeko Bilbora arin batean joan ziren heinean, Steer bertan geratu zen, testiguekin eta baita su-eragile bonba batzuen hondakinak batuz. Proba horiekin bueltatu zen, eta urgentzi kronika hura bialdu gabe, Gernikatik Bilbora joan ziren errefuxiatuekin hitz egiteko hurrengo goizera arte itxaron zuen, geroago Gernikara bueltatzeko, suntsiketa egunez ikusteko asmoz.
Bilbora berriz bueltatu zenean, Gerra Zibil osoaren berriemaile batek bialdutako kronika bikainena bidali zuen, tonu “neutro eta sentsazionalismo” gabe.
Gernikako Bonbardaketa 1937
The Times eta The New York Timesek argitaratua, kazetari batek historia bat kontatzeko eraren adibide bihurtu da.
GERNIKAKO ZORIGAITZA. AIREKO ERASO BATEAN SUNTSITUTAKO HIRIA. TESTIGU BATEN KONTAKIZUNA.
Gure ordezkari bereziarena. BILBAO, apirilak 27
Gernika, euskaldunen hiri zaharrena eta kultura tradizioaren zentru, atzo arratsaldean matxinatuen aireko eraso batengatik suntsitua izan zen. Lerroen oso atzetik kokatutako hiri ireki honen bonbardaketak 3 ordu eta laurden iraun zuen, alemaniar modeloko hiru hegazkinez osotutako flota batek, Junkers eta Heinkel hegazkin bonbardekariek, gehienez 450 kilo pisatzen zuten artefaktuak eta kilo bateko aluminioz egindako 3.000 jaurtigai su-eragile baino gehiago bota zituzten hiriaren gainean. Ehiza-hegazkinak bitartean, hiriaren zentrura jaisten ziren, beraien metrailadoreekin, zelaietan babesten ziren hiritarrekin akabatzeko.
Laister, Gernikako hiri oso sutan zegoen, euskal arrazari buruzko hainbat artxibu zituen eta egun batean Euskal Parlamentua bildu zuen Batzar-Etxe historikoa izan ezik. Gernikako haritz famatua, 600 urte dituen motxondo zaharra, eta mende honetako kimu berriak, osorik irten ziren. Hemen, Espainiako erregeek, Bizkaiko eskubide demokratikoak (fueroak) errespetatzeko zina egiten zuten lekua. Horregatik, subiranoen aldetik, Bizkaiko jaun eta ez errege titulu demokratikoarekin leialtasun hitza jasotzen zuten. Santa Maria parrokia-eleiza ere ez zen suntsitu, kapitulu-gelak baino ez zituen kalteak jaso, bonba su-eragile batek jota…
New York Timesen 1937ko apirilak 28an argitaratutako George L.Steeren kronikak. Aurrealdea eta 4.orrialdea.
Telegrama hark, euskaldunen historia aldatu zuen; munduak Bilbon gertatzen zenari buruzko pertzepzioa, matxinatuen irudiari min asko eragin zion; Britainia Handia eta beste hainbat lekuk euskal umeei babesa eman zien; Picasso inspiratu zuten…Laburbilduz, telegrama hark Historia egin zuen.
James Holburn, Espainiako iparraldeko matxinatuen taldeko The Times aldizkariaren berriemaileak, hauen bertsioa bidali zuen egunkarira, bonbardaketa ezeztatuz eta “gorriak” hiri hura erretzearen errua leporatuz.
The Times eta The New York Timesek argitaratua, kazetari batek historia bat kontatzeko eraren adibide bihurtu da.
BESTE BATZUEK ZUK GERNIKAN GERTATUTAKOARI BURUZKO KRONIKA EZEZTATZEAGATIK OINARRIDUN BAIEZTAPENAK BIALTZEA ESKATZEN DIZUGU
Steerrek honela erantzun zien apirilak 28an:
Salamankak Gernikako suntsiketa ezeztatzeak ez du inor harritu hemen, nahiz eta hain beldurgarria izan ez antzekoa izan zen Durangoko bonbardaketa ere ezeztatu zuten eta, britainiar testigu okularrak izan arren.
Etxe gabe geratutako ehundaka pertsona nahigabetuekin hitz egin dut, eta guztiek ematen dute gertatutakoaren deskribapen berdina. Gernikan bonbek eragindako zuloak nik neuk ikusi ditut eta neurtu ere, eta aurreko egunean hiritik pasatu nintzelez, ez zeudela han adierazi ahal dut.
Gernikan, aluminioz egindako alemaniar bonba su-eragileak bildu ziren, “Rheindorf, 1936” markakoak. Erabilitako hegazkin alemaniarrak Junkers 52ak izan ziren (bonbardaketa pisutsua), Heinkel 111 (bonbardaketa semiposutsua) eta Heinkel 51 (ehiza-hegazkinak). Nik neuk jaso nuen metrailadore hauen erasoetako bat Arbazegitik Gerrikaizetarte bonba zulo batean, Gernikatik bueltatzen ziren sei ehiza-hegazkinengatik. Matxinatuen erasoaldien hasieran Otxandiano inguruetan harrapatutako alemaniar pilotoen deklarazioen arabera, apirilaren hasieran, hegazkinlari guztiak alemaniarrak ziren eta baita ia tripulazio guztia; aparatuek Alemaniatik irten ziren otsailaren hasieran.
Hemen ikusten da matxinatuek egindako aireko indar guztia alemaniarra zela, Fiat italiar ehiza-hegazkinez eta Savoia 81 hiru aparatuez gain.
Gernikatik Kronika hark, eta Egiaren defentsa hark, ez zen erosoa izan Steerentzat.
Gestapoak jarraitzen zituen gaizkileen zerrendan biltzera eraman zion eta era berean Britainia Handia hartzerakoan atxilotu beharreko 2.820 pertsonen taldean ere. Era berean The Timesetik bota zuten “errepublikanoei laguntzeagatik”.
Baina era berean, euskaldun guztiek irakurri beharreko liburu bikaina idaztera eraman zuten. Totalitarismoak kontrolatuko zuela zirudien munduan, bere Askatasuna eta Demokrazia defendatu zuen gizartearen liburu bat idaztera.
Steeren bere bertsioa defendatu zuen, zein gertatutakoarekin batera zetorren, frankistek eta europako kazetariek esaten zutenaren kontrakoa, Frankok adierazten zuten “ordena”, Egia baino nahiago zutenek. Jarrera honek, euskal errepublikar eta Askatasunaren babesleei laguntzea The Times egunkaritik kanporatzera eraman zuten.
Kazetari gazte gura euskal lurraldean bizitzen jarraitu zuen, zorigaitza bizitzen ari ziren euskaldunekin batera. Bilboren amaiera bere irakurleei kontatu zien eta Santanderreko bidean frankismotik ihes zihoazen euskaldunei lagundu zien.
Hortik, matxinatuek hiri hura hartu zutenean, Bilbo amaitu eta egun batzuk geroago, Parisera joan zen. Totalitarismoaren kontra borrokatu zuten heroiei buruz hitz egiten duen liburua idatzi zuen hiria.
The Tree of Gernika: A field study of modern war, liburuaren izena, 1938an Londresen argitaratua, Bilboko suntsiketa eta urte bat geroago, Hodder & Stoughton editorialagatik.
Lehenengo edizio hartatik ale gutxi geratzen ziren, Munduko Bigarren Gerratean, hiriburu britainiarrak jasotako bonbardaketan, lehen edizioko aleak gorderi zeuden biltegia alemaniar bonba batek jo eta suntsitu zuelako.
Jose Antonio Aguirre Gerra Zibileko Guduaren frontea
GERNIKAKO BONBARDAKETARI BURUZKO EGIA ETA GEZURRA
Jose Antonio Aguirre: Euzkadiko Gobernuko Presidentea
“Jainko eta baita guztiok epaitu behar digun Historiaren aurrean, baieztatzen dut, alemaniar hegazkinek, Gernika herribildu historikoa bonbardeatu zuten errautsera gutxitu arte, metrailadoreen suarekin emakume eta umeak jarraituz, asko hiltzen eta beste asko ihesaraziz.
Frantzisko Franko. Matxinatuen buru.
“Agirrek gezurrak baino ez ditu esaten. Guk Gernika errespetatu dugu, espainiarra den beste guztia errespetatzn dugun bezala.”
Gernika. Izena baino ez da geratzen. Euskal fueroaren etxea desagertu egin da. Nazioarteko prentsa judu eta masonikoak, eta Balentziako bi aurpegiko negartiek arropak urratu zituzten, kaudilloa difamatzen, noren izena gure zerua baino garbiago dagoen eta zikintzen saiatu direna.
Gezurrik esaten ez dakien argazki kamerak, suntsiketa hure su-eragileek eta dinamiteroek eragin zutela adierazten du.
Hor daukazue Jai Alai frontoia. Suak egurra suntsitu eta burdin jantzia utzi zuen.
George Steer, The Times, 1937ko maiatzak 6a.
Gezurraren kontra, egi gehiago.
Gaur, Gernikako Bonbardaketaren 80 urteurrenean, gertatutakoaren egia mundu osoan zehar zabaltzera lagundu zuen kazetaria ohoratzen dugu.
Gernikako Bonbardaketa, Espainiako Gerra Zibila, Euskal Herriko Gerratea, New York Times, George L.Steer, Euskaldunen Historia, Euskaldunen lagunak.
Cookie propioak eta hirugarrenenak erabiltzen ditugu, gure webgunean erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena ematen diogula bermatzeko. Cookieei buruzko informazio gehiago.
Webgune honek cookieak erabiltzen ditu, erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena eskaini ahal izateko. Cookieen bitartez lortutako informazioa zure nabigatzailean gordetzen da, eta askotariko funtzioak betetzen ditu, hala nola gure webgunean berriro sartzen zarenean zu ezagutzea, edo gure taldeari webguneko zer atal iruditzen zaizkizun interesgarrienak eta erabilgarrienak ulertzen laguntzea.
Beharrezko cookieek oinarrizko funtzioak aktibatzen dituzte, nabigatzeko, esaterako, edo web orrietako eremu seguruetan sartzeko. Web orriak ezin du ondo funtzionatu cookie horiek erabili gabe.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cookielawinfo-checkbox-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
cookielawinfo-checkbox-non-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Ez da beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
PHPSESSID
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau PHPren jatorrizkoa da eta webguneari egoeraren datu serializatuak gordetzeko aukera ematen dio. Webgune honetan erabiltzaile-saioak ezartzeko erabiltzen da, aldi baterako cookie baten bidez egoera-datuak pasatuz. Cookie horri saio-cookie ere esaten zaio. PHPSESSID cookie-ak ez du iraungitze-eperik ezarrita, webgunea ixten denean desagertu egiten baita.
viewed_cookie_policy
iraunkorra
Urte 1
GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du cookie-a, eta erabiltzaileak cookie-ak erabiltzea onartu duen ala ez gordetzeko erabiltzen da. Ez du datu pertsonalik gordetzen.
__cfduid
iraunkorra
Hilabete 1
CloudFlare zerbitzuak ezarri du konfiantzazko web-trafikoa identifikatzeko.
Bisitariek web orriekin zer-nolako elkarreragina duten ulertzen laguntzen diete orrien jabeei cookie estatistikoek, modu anonimoan informazioa bilduz eta emanez.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
GPS
iraunkorra
30 minutu
Cookie hau Youtubek jartzen du, eta identifikazio bakarra erregistratzen du, erabiltzaileak beren kokapen geografikoaren arabera arakatzeko.
_ga
iraunkorra
2 urte
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gat_gtag_UA_18912877_1
iraunkorra
Minutu 1
Erabiltzaileak bereizteko eta eskaeren portzentaia murrizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gid
iraunkorra
Egun 1
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
__gads
iraunkorra
Urte 1
Iragarkiren batean klik egin duten edo ikusi duten bisitariak anonimoki identifikatzen laguntzen diote Google Ad Manager-i
Lehentasunen cookieek aukera ematen diote web orriari, orri horren jokabidea edo itxura aldatzen duen informazioa gogoratzeko; hala nola lehenetsitako hizkuntza edo zu zauden eskualdea.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
YSC
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau Youtubek jartzen du eta bideo txertatuen ikuspegiak arakatzeko erabiltzen da.
Web orrietako bisitarien arrastoari jarraitzeko erabiltzen dira marketin-cookieak. Erabiltzaile bakoitzari iragarki interesgarri eta erakargarriak erakustea dute xede.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
1P_JAR
iraunkorra
1 hilabete
Cookie hau datuak Google-era pasatzeko erabiltzen da.
DSID
iraunkorra
Ordu 1
Google-k ezarria, saioa Googleko kontuarekin beste gailu batean hasi baduz, zure jarduera, gailuen artean lotzeko eta bertan agertzen diren iragarkiak eta horien konbertsioa koordinatzeko.
fr
iraunkorra
3 hilabete
Cookie hau beharrezkoa da Facebook-eko “Like” botoiak funtzionatzeko.
IDE
iraunkorra
2 urte
Google DoubleClick -ek erabiltzen du, eta erabiltzaileak webgunea eta beste edozein iragarki nola erabiltzen dituen azaltzen duen informazioa gordetzen du, webgunea bisitatu aurretik. Erabiltzaileei, erabiltzaile profilaren arabera garrantzitsuak diren iragarkiak aurkezteko erabiltzen da.
mc
iraunkorra
Urte 1
Audientzia granularizatuak neurtzeko QuantCast plataformaren cookie-a. Ez dituzte datu pertsonalak gordetzen, erabiltzaile-identifikatzaileak eta haien nabigazioa baizik
NID
iraunkorra
6 hilabete
"NID" cookie-ak ID bakarra du, Google-ek zure lehentasunak gogorarazteko erabiltzen duena, eta beste informazioren bat, hala nola zure hizkuntza gogokoena, orri bakoitzean bistaratzea nahi duzun bilaketa-emaitzen kopurua (adibidez, 10 edo 20) eta Google-en Bilaketa Seguruaren iragazkia aktibatuta edo desaktibatuta egotea nahi duzun.
uid
iraunkorra
Urte 1
Webguneko bisitarien kopurua eta jarrera modu anonimoan neurtzeko erabiltzen da cookie hau. Bisita-kopurua, webgunera egindako bisiten batez-besteko iraupena, bisitatutako orrialdeak eta abar biltzen dituzte datuek, erabiltzaileek, haiei zuzendutako iragarkiei buruz dituzten lehentasunak hobeto ulertzeko.
VISITOR_INFO1_LIVE
iraunkorra
5 hilabete
Cookie hau Youtubek jartzen du. YouTubeko bideoak webgune batean txertatuen informazioa arakatzeko erabiltzen da.
_fbp
iraunkorra
Egun 1
Facebook-ek publizitate-produktu batzuk eskaintzeko erabiltzen du, esate baterako, iragarkiak egiten dituzten hirugarrenen eskaintzak.
Sailkatu gabeko cookieak, banakako cookieen hornitzaileekin batera, oraindik sailkatzeko ditugun cookieak dira.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cref
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
d
iraunkorra
3 hilabete
Hirugarren batek ezarria
i
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
KADUSERCOOKIE
iraunkorra
3 hilabete
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
KTPCACOOKIE
iraunkorra
Egun 1
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
na_id
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_rn
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sc_e
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sr
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_srp
iraunkorra
Egun 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_tc
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
ouid
iraunkorra
13 hilabete
Identifikazio-kate bat ezartzen du bisitari jakin batentzat. Bisitaria bere itzuleran ezagutzeko erabiltzen da hori. Gainera, webguneak bisitariaren portaera erregistratzeko aukera ematen du, eta Addthis.com-ek eskaintzen dituen sare sozialetan partekatzeko funtzioa errazten du.