Chris Michael (un “paracaidista con orejeras”*): “Los bilbainos parecen desproporcionadamente acomodados”

Itzultzailea: Eneco Bihurlary

“Paraxutista bat kopetakoekin” espresioa hau adierazteko erabiltzen dugu, ezagutzen ez duen leku batera heltzen den pertsona, zeinak aztertzen duen, soilik bere aurreiritziak erabiliz edo errealitatearen ikuspegi murritz batekin.

Hainbeste aldiz irakurri dugu Chris Michael-ek The Guardian egunkarian sinatutako artikulua,  aitortu behar dugu zail egiten zaigula handik zerbait “salbatzea”.

The Guardian, begirunerik handienetakoz irakurtzen dugun egunkarietako bat da. Duen kazetaritza mailak eta irizpide gaitasunak eraginda, sartu egin dugu euskaldunez gehien eta irizpide onenarekin berba egiten duten munduko egunkarien artean. Egunkari hori ia 80 aldiz aipatu dugu orain arte eta, egiaz, ez genuen orain arte sekula horrelako artikulu bat aurkitu.

Ez dugu hori pentsatzen ondorio honetara iristen delako, Bilboko eraldaketa bisitariak erakartzeko “dekoratu handi” baten moduko zerbait dela, alegia. Horrek, berez, ezagutza, irizpide eta begirune falta erakusten du, eta asko esaten du jaun horrek kazetari gisa duen gaitasun eta jarreraz.  Askoz gauza oinarrizkoagatik pentsatzen dugu: ondorio horretara iristeko erabili dituen analisi-elementuak aukeratzean erakutsi duen irizpide faltagatik.

 

“Bilbo efektua”

Lehenik, zehaztapen bat aldez aurretik. Bilbo efektua” nazioarteko kazetariek asmatutako kontzeptu bat da eta ez euskal erakundeetako arduradunek asmatua. Nahiz eta azken horiek aspertu diren esaten eta esaten Bilbon gertatu dena ulertzeko ez zaiola soilik Guggenheim Bilbao Museoa-ri begiratu behar, hori askoz plan zabalago baten zati dela, pentsatua, batez ere, Bilbo metropolia bere biztanleentzat hiri hobea izan dadin.

Era berean nekatu egin dira behin eta berriz esaten, beraz, Bilbon gertatu den moduko aldaketa bat gerta dadin ez dela nahiko eraikin bat izatea, baizik eta planifikazio global bat beharrezko dela.

Bilbok suertea izan du (eta batez ere bisioa) nazioartean erakargarri den zentro bihurtu den proiektua egiteko. Hori nahi zen, baina inork ez du pentsatzen emaitza berbera izango zenik, edo antzekoa, eraikina hiri hondatu etorkizunik gabekoan txertatu izan balitz.

Beraz, Chris Michael-en artikulua irakurtzean galdera batzuk egin dizkiogu geure buruari. Honelako galderak:

Ba al daki zein inbertsio egin duten euskaldunek Bilbo eraldatzeko?

Iruditzen baitzaigu arrastorik ere ez duela, argibide bat emango diogu.

7.000 milioi eta gehiago 1980 – 2015 aldian

Guztirako horretan, edonork (irizpidea duen edonork) ulertzen du Guggenheim Bilbao Museoko eraikinaren 89 milioi USD horiek kopuru ezdeusa direla.

 

 

Bilboren eraldaketa, EBn sartzea eta Francoren heriotza

Ez da lehenengo aldia iradokitzen dutena Bilboren eraldaketa Espainiako erreinua Europako Batasunean (EB) sartzearen ondorio dela. Edo berdin dena, martxan jarri zela eta eraiki zela, egitura europarretan sartuz geroztiko kohesio eta konbergentzia programen bitartez jasotako laguntzei esker.

Zehaztapen bat egin behar dugu. Ezin dugu egin gabe utzi. 1986an Espainiako erreinua ez zen Europako Batasunean sartu, Europako Merkatu Batuan baizik.

Zalantzarik gabe, 25 urtetan Europako erakundeetatik jasotako diruak lagundu egin du euskal ekonomia Europako Batasuneko nagusietako bat bihur dadin. Ezin dugu ahantzi azken 25 urte hauetan EAEk 15en Europako batez besteko errentaren % 88 izatetik, (27en) batez besteko errentaren  % 132 izatera egin duela aldea.(iturria). Interesgarria litzateke bilakaera hori alderatzea beste euro-eskualdetakoekin, ikusteko aprobetxamenduan zein eraginkortasun koefiziente izan duen, kasu bakoitzean, ekarpen europar bakoitzak.

Baina fondo horiek ez dira izan, inola ere, berrindartze ekonomiko horren kausa edo Bilboren eraldaketarena.

Ona da gogoratzea 160.000 milioi inguru jaso zirela Espainiako Erreinuan 1986-2013 aldian kohesio fondoetan edo konbergentzia fondoetan (118.000 milioi 1986-2006 aldian eta 41.864 milioi 2007-2013 aldian), eta horietatik  Euskal Autonomia Erkidegoak (EAE) 4.100 milioi jaso zituen. Hau da, EAEko euskaldunek 78 bat euro jaso dituzte pertsonako eta urteko. Horregatik Euskal Autonomia Erkidegoa da fondo europar gutxien jaso duenetakoa, nonahitik begiratzen zaiola (BPG, Errenta, Populazioa, Langabezia, …) eta Erkidego honetako euskaldunak dira Europako diru-kutxetako zergapeko garbi.

Baina balorazio horiek guztiek ahanzten dute garrantzikoa den datu bakar begi-bistakoa: 1980 arte ez zen berriz euskal erakunderik izan. Begi-bistakoa den gauza bakarra ez ikustea da, ahaztea euskaldunek joan den mendeko 80. hamarkadan hiru krisialdi jasan behar izan zituztela aldi berean. Interpretaziorik behar ez duen gauza bakarra ikusi nahi ez izatea da.

’80. hamarkadan euskaldun penintsularrek berreskuratu egin zuten XX. mendean hasitako prozesuan kendu zitzaien burujabetzaren parte (txiki) bat. Gainera, hori egin zuten diktadura batetik ateratzean, krisi sozial eta politiko betean, eta mende pasatxoan euskaldunek jasandako krisi ekonomikorik handienean.

Giro horretan ez da zaila ulertzea sortu berri diren erakundeek denbora bat behar izatea antolatzeko eta une horretatik aurrera herrialdearen martxa gidatuko duten planak sortzeko.

Europako Merkatu Batuan  sartzea eta Bilbo eraldatzeko prozesua martxan jartzea kointzidentzia da. Euskal erakundeek badute esperientzia handi bat beren “lagun europarretatik” jaso dezaketenaz. Horretarako aski da ikustea zer egin zuten Bigarren Mundu Gerraren ostean Francoren erregimen faxista kentzeko.

Beraz, Euskal Herriaren parte funtsezko horren modernizazio eta berreskuratze prozesua egitekoa zen haien laguntzarekin edo gabe.

 

Balio-judizioak eta beste akats batzuk

Badira artikuluan bereziki txundiarazten duten gauzak. “Balio-judizioak” dira, horietan autoreak egiazkotzat ematen ditu zenbait baieztapen oker, asmo jakin batekoz beteak.

“Expensive architects” (arkitekto garestiak) Ez, Michael jauna. Euskal autoritateek ez zuten jo arkitekto garestiengana, prestigiozko arkitektoengana baizik. Horrek erakusten du haien bisio ahalmena.

Batek metroko linean  2.000 milioi euro eta gehiago inbertitu behar duenean, logikoa dirudien irizpidea, estazio diseinu bat aukeratzean kalitate, operatibitate eta diseinu maila bat izatea da, erabilgarri eta erakargarri izan daitezen urte askoan.  Sir Norman Foster –ek hori guztia eskaini zuen bere proiektuan, eta erabiltzaileek eta nazioarteko adituek hala aitortu dute.

Guggenheim, “the biggest fish”. Berriro EZ Michael jauna. Gerta daiteke elementurik mediatikoena izana, baina ez da hori izan arrainik handiena. Inbertsioa apenas da Bilbo metropolia biziberritzen inbertitutakoaren % 1.

Zalantzarik gabe jardunik dirdaitsuena da, baina ez, ez garrantzitsuena. Gerta daiteke dirdira horrek kazetari asko “itsutzea”. Baina hori ezin daiteke aitzakia izan, The Guardian egunkarian  “Hirien historia 50 eraikinetan” gaiaz idazten duenak perspektiba gal dezan.

Euskal hiri honen eraldaketa prozesuaren elementu gakoak  artikuluaren idazleak nola hautatu dituen ikusita, erakusten du ez duela ezagutzen zer gertatu den eta gertatzen den Bilbon. Horren erakusgarri da aipatu gabe daudela bi jardun gako.  Itsasadarraren Saneamendua (30 urteko lana eta 800 milioi euroko inbertsioa) eta Bilboko Portua Abrara aldatzea (650 milioi euroko inbertsioa).

Bi jarduketa horiek gabe gaur ezagutzen dugunetik ezer ez zatekeen posible izanen.

The people seem disproportionately well-off. Esaldi desegoki bezain klasista. Hau da esaldi osoa:

The city centre is clean. There are lots of expensive retail shops. “El Fosterito”, the glass-tube metro entrances designed by Foster, are slick and futuristic. And the people seem disproportionately well-off.

(Hiriaren erdigunea garbia dago. Denda garesti asko dago. “El Fosterito”, Foster-ek diseinatutako beirazko hodiz egindako metro sarrerak,irristakorrak eta futuristak dira. Eta pertsonek aberats dirudite neurriz gain.)

Ez dago hitzik paragrafo aurreiritziz betetako hori deskribatzeko.

Gaizki iruditzen al zaio Bilbo garbi egotea (zentroa eta periferia)?

Denda garestiak Bilboko zentroan? Bai, eta merkeak ere bai. Alderatuko al dugu Londres, Paris, Madril, Erroma eta Berlingo zentroarekin? Pentsatzen al du Bilbok ez duela kategoriarik herrikoi deitzen diren denda horietatik haratago dauden dendak edukitzeko?

“Fosteritos” irristakorrak? Beharbada bere zapata zoruei begiratu beharko die.

Nahikoa al da egoiliar normalentzat?  Kulturaz eta horren herri-mailako jendearengana hurbiltzeaz ari da (hori iruditzen zaigu). Oso erraza da azaltzen, aski dira bi adibide. Bilboko gazte bat joan daiteke Bilboko Orkestra Sinfonikoaren kontzertura  2,5 euro ordainduz, edo denboraldi osoko saioetara, 35 euro ordainduz. Guggenheim Bilbao Museoak 15.000 Lagun Museoko ditu (bakarkakoak -40 euro/urtea eta 20 euro ikasle eta jubilatuek-edo senideek- 70 euro/urtea-), eta ordainketa horrekin sarrera doan dute urte guztian instalazioetara.

Eta sumum. Neurriz gain aberats diruditen pertsonak. Aitor dezagun. Hirigunean paseatzen diren euskal hiritarrak, egiaz udaletxeak kontratatzen dituen “figuranteak” dira, turistak gustura senti daitezen. Baina zer espero zuen? EAEko euskaldunek 29.000 eurotik gorako errenta per capita dute.

 

“Bilboko ekonomiaren krisia”

Bada gauza bat asaldatzen gaituena munduko pertsona teorian kosmopolita diren horiez, milioika pertsonako hirietan bizi diren horiez.  Pertsona horiek bizi diren lekuetan lanetik etxera dagoen tartea ordu betetik gorakoa da. Itsututa daude Bilbon gertatzen denari buruz irakurketa “mikro” bat egiten.

Artikulu honetan daukagu kasu horietako bat.

A struggling city, decimated by the decline of its manufacturing base, had seemingly reinvented itself by – of all things – betting big on culture.

(Gogor jarduten duen hiria izanik, oinarri eskulangilearen gainbeherak eskastutakoa, antza bere burua berrasmatua zuen, gogor apustu eginez kulturaren alde.

Ez da ezertaz jabetu. Bilbo ez zegoen industriaren gainbeherak guztiz eskastua. Europa guztia zegoen hala 80. hamarkadan. Agintari politiko batzuek amore eman zuten, edo bertan behera utzi. Galde biezaiete meatzari galestarrei,  Euskadira beren bizimodua berregiteko ikastera etorri zirenei. Aldiz, EAEko erakundeek (eta ordezkatzen zuten gizarteak) erronka guztiei batera aurre egitea erabaki zuten, modu elkartuan egitea.

Aipagai dugun euskal lurraldea 7.000 km2-koa da eta 2,1 milioi biztanle doi pasatzen duen populazioa dauka. Bilbotik Gasteizera, edo Donostiara, ordubeteko bidaia dago.  Bilbo modu isolatuan azter daitekeela pentsatzea ez da onargarria.

Arlo guztietan da hala, baina bereziki arlo ekonomikoan. Bilbok 350.000 biztanle baino zerbait gutxiago du eta 42 km2-ko azalera baino gutxiago. Bere onean dagoen inork ez luke pentsatuko Bilbok etorkizunean hiri industrial izan behar duenik. Euskal ekonomia, eta beraz, Bilboko ekonomia, ez dago guztiz eskastua. 2,1 milioiko populazio horrekin, euskal ogasunek 12.000 milioi euro jasotzen dute. Datu objektibo horrek adierazten du euskal ekonomia ez dagoela guztiz eskastua, baizik eta EBko euro-eskualde liderretako baten erakusgarria dela.

Egin dena da Lurraldearen antolamendua eta haren funtzioena. Bilbok ez du industria hartu behar. Baina inguruan (Ezkerraldea, Eskuinaldea eta Txori-herri) industria, gero eta maila teknologiko handiagokoa, badabil.

 

Guggenheim Bilbao Museoaren zeregina Euskal kultura egituran

Guggenheim Bilbao-ri euskal erakundeek eman dioten papera, hasieratik, ez da izan euskal kulturaren “dinamizatzaile” izatearena. Helburu bikoitza du. Begi-bistakoa, lurraldeko kultura egituran beste elementu bat gehiago izatea. Baina funtsezkoa beste bat da: nazioarteko proiekzio bat bilatu zen, euskal gizarteak nazioartean zuen irudiaren birkokatze batean laguntzeko.

Euskal gizartearekiko proiektatua zegoen terrorismo eta indarkeria irudia, hautsi egin zen Museoaren inauguraziotik bertatik (eta are lehenagotik ere).

Oraindik ez da jabetu egilea Guggenheim Bilbao operazioa marketin operazio bat izan zela. Horixe, argi eta garbi esana. Baina ez edozein marketin operazio. Urte askoan munduan egin den marketin operaziorik onena izan da. 100, 200, 300 milioi euroko publizitate kanpaina, euskaldunak ez direla “terrorista salbaien” herrialdea esplikatzeko egin balitz, ez zen lortuko Museoaren eraikuntzak lortu duen eraginkortasuna, ezta gutxiago ere.

EAEko erakundeetako arduradunek “ikusi” egin zuten beste askok Europa guztian ikusi ez zutena. Guggenheim Fundazioarekin egindako akordioak Bilborentzat eta euskaldun guztientzat ekar zezakeen aukera ikusi zuten.

Oso apustu handia egin zuten. Txikia ekonomikoki (Bilbo metropolian egiten ari zen guztiaren aldean), baina arrisku handikoa ospe eta sinesgarritasunari dagokionez. Espainiako Erreinuko Gobernua aurka zelarik egin zen apustua, oposizioko alderdiak aurka zirelarik, hedabiderik gehienak aurka zirelarik, eta iritzi publikoa ere aurka zelarik.

Arrakasta erabateko batek ez beste ezerk ez zuen balioko proiektuaren balioa erakusteko. Orain, proiektuaren eraginkortasuna eztabaidaezina denez, batzuek akatsak bilatzen dituzte, begi-bistakoa ukatu nahian.

 

Beharrezkoa da antzeko iritziak alderatzea, edo”anti-Bilbao effect” tontakeria

Chris Michael-ek artikulu honetan iristen ditu profesionaltasun maila gorenak, kontrajarri egiten baititu “Bilboko kultura alternatiboaren” taldeen adierazpenak eta  Canada Council for the Arts-en arduradunarenak.

Batzuek kritikatu egiten dute euskal erakundeen politika kulturala (barkatu, diru-laguntzena); besteak berea jartzen du gauzak ondo egitearen eredu gisa. Jakina. Talde “alternatiboek”, definizioz eta printzipioz, ez dute ados egon behar erakunde publikoen politikekin (bestela, ez lirateke alternatiboak izango). Arduradun kanadarra erakunde instituzional baten arduraduna da eta logikoa da ados eta harro egotea egiten duten lanaz. Horixe behar genuen.

Benetan atentzioa ematen duena da Chris Michael, Bilbon egonda, nola ez den arduratu erakundeetako kultura arloetako arduradunekin harremanetan jartzeaz. Ez du galdetu zenbateko aurrekontua ematen zaion kulturari. Minutu bat ere ez dio eskaini bere buruari galdetzeko Bilbon dagoen kultura jardunaz. Eta eskaini badio, ez du jaso eta irakurleentzat eskaini.

Egia da. Bilboko zentroan ez dago, egilearen arabera “hiri bateko bizitza kulturala” definitzen duten gauzetako asko: tokiko galeriak, musika, pintadak, patinatzaileak… (sic). Baina horrek ez du esan nahi ez dagoenik.

Kultura jarduera instituzionala deitzen den horretan ere, kultur jarduera ez da ez eskasa. EAEn (2,1 milioi pertsona, ez dezagun ahantz) hauetaz goza daiteke: Aurrekontu publikoek ordaindutako bi orkestra sinfoniko; opera denboraldi bat, antzerki sare garrantzizko bat; nazioartean ospea duten museoak (Guggenheim museoaz gain); Jazz (3), Blues, Zine jaialdiak, musika klasikokoak, koru musikakoak, rockarenak, …

Azken batean aukera zabala euskal hiritarrengan pentsatuz eta ez turistengan (oso ongi etorriak dira, esan dezagun bidenabar).

 

Zorrozaurre, luxuzko etxebizitzak

Artikuluaren une batzuetan barregarriaren mugetan dabil. Horietako bat bada barre-eragiteko mugara heltzen dena, ez balitz The Guardian-eko testu bat delako. Egileak Zorrozaurre proiektuaz egiten dituen iruzkinak ditugu hizpide.

Hadid’s billion-pound redevelopment of Zorrozaurre will be a test for that middle ground in Bilbao. Will its 6,000 new houses, two new technology centres and park genuinely engage with local culture, or will it simply be a flashy area for rich Spaniards looking for a waterfront property?

(Hadid-en Zorrozaurreko mila milioi librako berriritartzea proba bat izango da erdi-maila horrentzat Bilbon. Haren 6.000 etxebizitza berriak, bi teknologia gune berriak eta parkea benetan lotuko dira tokiko kulturari, ala soilik izanen da toki deigarri bat itsasadarraren ertzean jabetza nahi duten espainiar aberatsentzat?

Aurrekontuaren balorazio ekonomikoan sartu gabe, guztiz aldendua benetakotik, galdera bera zentzugabea da. Besteak beste, honegatik:

• Planifikatutako 5.473 etxebizitzetatik % 50 babes ofizialeko etxeak izango dira.
• 838.781 m2-tik, % 25,6 espazio publikoetarako izango da, eta % 13,9 ekipamendu publikorako.

 

Bidaia bat denboran zehar. “20 urte ez da ezer”

Artikuluak irrist egiten du xehetasunetan ere. Argazkietako bat, hegazkintxo bat Portugalete gainean hegaz, ezaguna egin zitzaigun ikusi orduko. Berehala ezagutu genuen.  Robert Laxalt-en erreportaje bikaina (Euskal jatorriko idazle iparramerikarra)  National Geographic-en argitaratu zuena, hantxe deskribatzen ditu bere aurrekoen lurra, frankismo garai betean nolakoa zen.

Argazkia lehenbizi argitaratu zen artikulua 1968koa da, baina The Guardianeko artikuluan bi hamarkada beranduago kokatu du titular honekin:

A plane over Bilbao in 1986, when the city was experiencing serious economic difficulties following the decline of its industry. (hegazkin bat Bilbo gainean 1968an, industria murrizketagatik hiriak zailtasun ekonomiko handiak zituela.)

Esan beharrik ez dago, 1968an, Bilbo eta haren  “industria astuna,  Francoren diktadura erregimenaren harrotasun industriala zela“. Egitura industriala, protekzionismoari esker mantendua eta inbertsio nahiz modernizaziorik gabea, argazki horren unean, 10 urtera zegoen XX. mendeko 70eko nazioarteko krisi ekonomikoan bete-betean sartzeko. Krisi horretatik atera ziren euskotarrentzako euskaldun gobernuak  eta, batez ere, indarra, Porrot hitzaren esanahia ez dakien Gizarte baten indarra.

 

The Guardian. Euskotarren lagun den egunkaria

Ezin dugu itxaron inork beti asmatzea, ez  The Guardian-ek, ez guk, ez inork. Berriz diogu egunkari hori euskotarren lagun leiala dela.  Ez herri honi buruz ongi hitz egiten duelako (hala egin ohi du). Hori diogu irizpide eta independentziarekin idazten duelako, Herri honi buruz beste egunkari batzuek, Pariseko nahiz Madrileko, esaten dutenaren eraginpean erori gabe.

Adibide bat, egunkari horrek 1937an argitaratu zuen editoriala Gernikako bonbardatzearen ondoren, eta hori gogoratu zuen egunkariak apirilaren 30ean. Horregatik The Guardian  da pertsona eta erakundeetako bat, orain egun batzuk euskotarrekiko konpromisoa eskertu geniona, lagundu egin baitzuen umeen harrera, Eusko Jaurlaritzak 1937ko basakeria frankistatik urrundu nahi zituen umeena.

Artikuluaren egileak tokiko euskal kulturari ematen zaion laguntza publikoari buruz dituen zalantza eta kritikak kontuan hartuz, gauza bakarra dugu esateko: Zalantzarik gabe, gauza asko hobe daitezke, besteak beste talde kulturalei gehiago laguntzea, baina kaskar samarra dirudi irakurleei errealitatea ezkutatzeak, errealitatea aldez aurretiko tesiei egokitu dadin beste asmorik gabe.

The Guardian – 4/2015 – Gran Bretaña

The Bilbao Effect: is ‘starchitecture’ all it’s cracked up to be? A history of cities in 50 buildings, day 27

Every struggling post-industrial city has the same idea: hire a star architect (like Frank Gehry) to design a branch of a famous museum (like the Guggenheim), and watch your city blossom with culture. After all, it worked for Bilbao … didn’t it?

(Jarraitzen du) (Itzulpen automatikoa)

 

Last Updated on Abe 21, 2020 by About Basque Country