San Frantzisko Xabier. «Bizkaitar» hizkuntzan hitz egiten zuen nafar santua

Gaur, abenduak 3, San Frantzisko Xabierren eguna da, Nafarroaren Eguna, eta Euskararen Eguna. Hori guztia, Jesusen Lagundiko lehen taldeko kide izan zen nafar santuari zor zaio. Beste euskaldun batek, Loiolako San Inaziok, sortu zuen erlijio-ordena.

San Frantzisko Xabier ez da alde batera utzi espainiar eta frantziar estatuen eta euskaldunen arteko “atxikipen nazionalen” gerra. Horregatik, bere biografietan “espainiar santua” bezala aipatua aurkitzea ez da zaila. Guk ukatu egiten dugu, eta askotan esaten dugun bezala, hori esatea Nafarroaren, bere familiaren eta bere buruaren historia iraintzea da.

Era berean, ez da zaila Interneten egun hau Euskararen Egun gisa aukeratzea barregarria dela dioten nafar deitzen diren pertsonek idatzitako artikuluak aurkitzea, haien arabera honek euskara jakitea gezurra baita. Orrialde horietan bertan honelako baieztapenak aurkituko ditugu: “Nafarroa, Beratik Ebroraino doa”. Nafarroa Pirinioetatik iparraldera doala ahaztuta, eta Saint-Jean-Pied-de Porteko bat, Tuterakoa bezain nafarra dela. Baina noski, gertatzen dena da, hori idazten dutenak ez direla nafarrak lehenbizi, lehenbizi espainiarrak direla eta normaltasunez onartzen dutela Nafarroa bitan zatitzea. Espainiarrak izanik, Espainian ez dagoena ez zaie berea.

Baina izan ere, pertsonaia historiko honek euskaraz hitz egiten zuen, eta halaxe jasotzen du 1544ko hasieran Cochinetik Europako anai-arrebei idatzitako gutunean. Jatorrizko karta ez da existitzen, galdu egin da. Baina bertan idazten zuena jasotzen duten transkripzioak badaude. Kopia horietatik zaharrena, 1551koa, Erroman dago, Codex Romanus apographusfen. 65. Eta bertan jasotzen da santuak esaten zuela bere hizkuntza «bizkaitarra» zela.

Ez da harritzekoa termino hori XVI. mendean euskarari buruz hitz egiteko erabiltzea. Euskal, bizkaiera eta kantabriar termino hitzak sinonimo gisa erabiltzen ziren garai hartan. Ignazio Loiolakoa euskalduna ere, bere nazionalitatea adierazteko orduan, Sorbonako unibertsitatean, Francisco Xabier ezagutu zuen lekuan, “cantaber” izendatu zen. «Biscaina» terminoa, edo antzekoak, beste batzuetan aurkitu izan dugu garai hartan euskarari buruz hitz egiteko. Bizcainha hizkuntzan hitz egiten zuen Moluketako erregearen kasuan bezala.

Gutun horren azterketa eta ondorioa Georg Schurhammer S.J. alemaniarrak kontatzen digu. 1929an, «Revista Internacional de Estudios Vascos» aldizkarian argitaratutako artikulu batean. Argitalpena, alemanez, José Aguerre nafarrak itzuli eta glosatu zuen 1951n; Príncipe de Viana aldizkarian, 18. urtean, 67-68 zk., 1957. or. 451-462.

Testuan, gainera, euskararen bilakaeraren azterketa interesgarria aurki dezakegu erresuma honetan.

Bi autoreek, alemanak eta nafarrak, erreferentzia bat merezi dute berez.

Autore alemanari dagokionez, Scripta Theologica 26an (1994/1) José Goñi Gaztambidek «Francisco Javier, su vida y su tiempo (1506·1552)» liburuan egiten duen atzeraldia irakurtzea merezi du, sarrera honetan ere jasotzen duguna. Atentzioa eman digu Ricardo García Villoslada historialari nafarrak, Unibertsitate Gregorianoan (Erroma) Elizaren Historiako irakasleak, 1958an jesuita alemanaren lan handiaren lehen liburutik egin zuen kritikak: kalitate zientifikoagatik goraipatu ondoren, Schurhammeri leporatzen zion Nafarroaren, Santuaren aberriaren irudia faltsutzea, bere agaramontismoa eta euskalduntasunagatik.

José Agerre Santesteban nafarra, Schurhammer-ek antuaren ama-hizkuntzari eta harekin doan glosari buruz idatzitako artikuluaren itzulpenaren egilea, ez da Francisco Xabierrek euskaraz ez dakiela defendatzen duten «nafar eta espainiarren» gustukoa. Guztiaren ondoren, euskal ideologia nazionalista duen nafarra da. Gainera, 30 urterekin Euskaltzaindiako kide izendatu zuten; Eusko Ikaskuntzak Nafarroan duen ordezkaritzako idazkari izateaz gain, ideologia nazionalistari buruzko hainbat argitalpenen zuzendari ere izan zen Nafarroan. Horrek guztiak ondorio larriak ekarri zizkion Frankoren kolpe militarrean eta horren ondorioz ekarri zuen diktaduran.

Guretzat, ordea, bata eta bestea, alemana eta euskalduna, konfiantzazko bi iturri dira. Alde batera utzita, noski, zentzu komunak esaten digunez, Francisco de Jasso eta Xabierrek, San Frantzisko Xabierrek, bazekiela, familiako gainerakoek zekiten bezala.

Schurhammer-Aguerreren «San Francisca Xavierri buruzko ama-hizketa» artikuluko pdf-ak eta Goñi Gaztambidek «Francisco Javier, su vida y su tiempo (1506·1552)» liburuari buruz egindako atzeraldia uzten dizkizuegu.

Last Updated on Ots 8, 2021 by About Basque Country