Amerikako independentzien bigarren mendeurrenari buruz argitaratzen ari garen seriearen atal hau Txileko Errepublikari buruzkoa da. Gure serieko kapitulu hau jorratzeko, Pedro Oyangurenen laguntza izango dugu. Pedro Oyanguren euskaldun-txiletarra da, eta, bere familiak lurralde hartan izandako 125 urte baino gehiagoko presentzia eta gero, bere jatorrizko aberriarekin zuen lotura ez da higatu, ezta pixka bat ere.
Hori egiaztatzeko, nahikoa da bere izena Interneteko bilatzaile batean sartzea eta “euskalduna dena” zabaltzeko lan egin duen guztia deskubritzea, zehazki, euskaldunek Amerikako errepublika hartan duten presentzia eta eragina. Miguel de Unamunok Hego Amerikako nazio honi buruz zera esan zuen: «Bi gauza bakarrik egin dituzte euskaldunek: Jesusen Lagundia sortzea Iñigo de Loyolaren merituagatik, eta Txileko Errepublika euskaldunengatik».
Gainera, eta hori nahikoa ez balitz, Txileko euskaldun honek oso konexio berezia du serie honekin. Emanaldi bakoitzaren amaieran adierazten dugun bezala, Euskadi Munduan Elkartearen, Limako Arantzazu Euzko Etxearen, Limako Arantzazuko Andre Mariaren Ermandadearen eta Oiga Aldizkariaren Funts Editorialaren proiektua da.
Ondo ba. Pedro Oyanguren funtsezko pieza izan zen, eta modu estrategikoan lagundu zuen Limako Arantzazuko Andre Mariaren Ermandadeko kideek 400 urteurrena ahalik eta hobekien ospa zezaten, efemeride hori gogoratzeko artikuluan genioenez.
Une hartan, Txileko Santiagoko Euzko Etxeko zuzendaria zen, eta haren laguntza eta haren bidez Euzko Etxearen laguntza funtsezkoak izan ziren. Haiek Gernikako Arbolaren kimua entregatu zuten, zein efemeride hori zela eta, Liman landatu zen, eta haiek, , Peruko banderarekin batera, ospakizun hartako ekitaldietako buru izan zen Ikurrina eman zuten. Liman jarraitzen duen Ikurrina eta Ermandadearen eta Limako Arantzazu Euzko Etxearen ekintzen buru dena. Eta hori Limako euskaldun horiek Txileko Santiagoko euskaldunengandik jaso zuten laguntzaren erakusgarri bat besterik ez da, agerikoena baina ez bakarra, laguntza eta lankidetza askoz zabalagoa eta sakonagoa izan zelako.
Guztiaren ondoren, Txileko Santiagoko Euzko Etxeko euskaldunak Txileko Santiagoko Arantzazuko Andre Mariaren kofradiaren oinordeko naturalak dira. Oyangurenek berak aipatzen du kofradia hori aurkezpen-testuan. Limako Arantzazuko Andre Mariaren Ermandadearekin estu lotuta egon zen kofradia. Izan ere, gehiagotan esan dugun bezala, euskaldunek Amerika osoan sortu zituzten kofradia eta ermandade haiek laguntza- eta lankidetza-sare bat osatu zuten. Oraindik bizirik dagoen euskaldunen arteko anaitasun-espiritu batek gidatuta.
Serie horretarako helarazi digun artikulua partekatzen dugu, eta Txileko euskaldunei buruzko bi liburu; Pedro Oyanguren bera izan da argitaratzailea.
Lehenengoa Euskaldunak Txilen 1520-2005. Santiagoko Euzko Etxea. 2007an argitaratua eta Eusko Ikaskuntzaren webgunean eskuragarri dagoena.
Bigarrena, Urazandi Bildumaren parte da, eta horri buruz hainbestetan hitz egin dugu, eta Josu Legarretak (blog honetako beste «ezagun» bat) sustatu zuen. Bilduma honek Txileko euskaldunei eta Santiagoko Euzko Etxeari eskaintzen die 20. alea.
Bi liburukiak PDF formatuan daude artikulu honen amaieran
Euskaldunak eta Txileko independentzia: Historia korapilatzen da
Pedro Oyanguren C. – Euzko Etxea de Santiago
Dagoeneko 500 urte bete dira Sebastian Elkano euskaldunak Txile (1520) izeneko leku bateko mendiak eta itsasoak ezagutu zituenetik. Hogei urte falta ziren (1540) Pedro de Valdivia jauna buru zuen espainiar espedizioa lurralde hauetara iristeko, eta horrela hasi zen herrialde honen kolonizazioa.
Kontingentean Extremadurakoak zeuden, Don Pedro bezala, eta penintsulako beste leku batzuetakoak. Abizenengatik erraz ezagutzeko moduan, euskaldunak %10 edo %12 izan ziren; handik aurrera, mendeetan zehar, hainbat arrazoirengatik etortzen jarraitu zutenak. Horrek, hasieratik, herrialde berri honen gizartea markatuko luke.
Garai hartan, independentzia ere ez zitzaien burutik pasatzen; dena egiteko zegoen. Perun, ordea, Araozen (Oñati, 1515-1561) jaiotako beste euskaldun bat, Lope de Aguirre, da Felipe II.a erregeari egindako gutunetan hari buruz hitz egiten lehena, Amazonasen zehar Irrikatutako Urrearen bila egiten duen bidaian. Venezuelara iritsita, marañoiekin batera, hil, eta, bidean, hildako arrasto bat utzi zuen eta nahigabe bere kondaira sortzen du.
Txilen, XIX. mendearen hasieran bakarrik hasten dira erresumatik urruntzeko lehen mugimenduak. 1810eko irailaren 18an, gaur herrialdearen independentziaren hasiera ospatzen den egunean, beste helburu batzuk izan zituen jatorrian. Garai hartako gobernadoreak, Don Mateo de Toro eta Zambranok, kabildo ireki bati deitu zion, Napoleonek abdikatuarazi zuen Fernando VII.a erregeari laguntzeko. Hala ere, batzarkideek beste motibazio batzuk zituzten, eta “Batzarra nahi dugu” oihukatuz, subiranotasun irrikatuak lortuko lukeen hazia jarri zuten, zortzi urte geroago eta hainbat gudu ondoren.
Kabildo hark, demokratikoki funtzionatu zuela aitortzeaz gain, erregeari bere egoera zailean lagundu ere egin zion, deigarria egiten da bere kideen artean euskal abizen asko izatea. Zerrendan ez dago lur hauetako izen naturalik; beraz, pentsa liteke gerora gertatutakoa independentzia-gerra, gerra zibila edo biak izan ote ziren.
Garai horretan bertan amaitzen da Arantzazuko kofradia. Roberto Hernández eta Julen Salazar historialarien ikerketetan, hainbat pertsonaia aurki ditzakegu, eta Txile eta Euzkadiren historia nola trukatu eta lotzen duten argi eta garbi ikusi ere.
Adibide bat. Pedro de Chopitea Aurreco- Dorotearen aita (1) eta Santiagoko Arantzazuko Kofradiako kide konnotatua indar errealisten alde borrokatu zen Chaccucoko Batailan (1817), Txilen Errekonkistaren garaiari amaiera eman zion gertaera. Borroka hartan, komandantea Rafael Maroto Isems zen, urte batzuk geroago lehen gerrako indar karlistak zuzenduko zituen bera, eta Esparterorekin batera, Bergarako Hitzarmenaren edo Bergarako Besarkadaren (horrek euskal foruen lehen galera ekarri zuen) sinatzaileetako bat. Azkenean, Maroto Txilera itzuli zen Concongo etxaldera eta Valparaíso hirian hil zen 1853an.
Galtzaile handia izan den arren, bai Euskal Herrian, bai Txilen, eta herrialde honetan “etsaitzat” hartua izan den arren, 1918an haren hondakinak Txileko Armadako Mausoleora eraman zituzten, azken omenaldi gisa… gauza, uste dut, erabat atipikoa, baina oso adierazgarria.
- Pedro Nicolás de Chopitea Aurrecoechea —primo hermano del prócer chileno José Miguel Carrera —. Su hija Dorotea fue declarada Venerable por el papa Juan Pablo II el 9 de junio de 1983.
Libro: Vascos en Chile. Euzko Etxea de Santiago
Desde 1985 se ha ido recopilado la información disponible en Euzko Etxea de ; Santiago sobre la presencia vasca en Chile. El presente trabajo nace con el objetivo de dejar constancia del riquísimo material obtenido durante todos estos años. Para ello se realizó una minuciosa selección de los cientos de textos y artículos publicados para resumir, de una u otra forma, el origen de esta casa vasca, su historia y su aporte a la diáspora. Pinceladas a veces, aparentemente inconexas, pero su conjunto, nos da la visión de diferentes situaciones y épocas. Con estos personajes vascos y sus descendientes se llega desde la época de la Conquista, a la Colonia, la Independencia, la República y a la época actual. Son huellas seguibles que tras cuatrocientos ochenta y cinco años de historia nos dejaron los vascos en éste país.
Libro: Vascos en Chile. 1520-2005 Euzko Etxea de Santiago
La presente obra de investigación sobre la historia de la presencia vasca en Santiago de Chile, realizada por sus autores desde sendas perspectivas específicas, aporta nuevas informaciones sobre la importancia de la historia de la emigración vasca a América. En el caso específico que nos atañe, los autores nos muestran los resultados de sus investigaciones sobre los flujos emigratorios vascos a este gran país y los pasos que dieron desde el inicio para crear su propio sistema organizativo de apoyo mutuo y difusión de la cultura vasca…
Amerikar Independentzien Mendeurrenaren seriea, Euskadi Munduan Elkartearen, Limako Arantzazu Euzko Etxearen, Limako Arantzazuko Andre Mariaren Ermandadearen eta Oiga Aldizkariaren Funts Editorialaren proiektua da.
Last Updated on Mar 23, 2023 by About Basque Country