Xabier Lamikizek, Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV/EHU) Politika Publikoen eta Historia Ekonomikoaren Saileko irakasleak, lan bat jasotzea erabaki dugu. Lan hori 2017an argitaratu zen Oxford Research Encyclopedia of Latin American History aldizkarian, eta, modu bikainean, euskaldunek Amerika kolonialean duten presentziaren ikuspegi orokor bat eskaintzen digu.
Urte hauetan zehar asko idatzi dugu Amerikako euskaldunen egitandiari buruz, Kolon kontinente berrira iristean hasi eta gaur egun arte luzatzen dena. Denboraldi luzeagoa ere izan liteke, baldin eta, eta ez da burugabekeria hau ustea, euskal baleazaleak eta arrantzaleak Kanadako kostaldera 1492 baino lehen iritsi zirela ustea ez da zentzugabea.
Gure testuetan hitz egin dugu euskaldunok Amerikara iristean nazionalitate bereko kide gisa, euskal nazionalitate bereko kide gisa onartzen hasten direla, eta beren interesak defendatzeko eta elkarri laguntzeko antolatzen direla. Horren adibiderik onena, Amerikan zehar Arantzazuko izenarekin sortzen diren kofradia eta ermandadeen sarea da. Arreta berezia jarri diogu, duen garrantziagatik eta Limako Arantzazuko Amaren Ermandadeari bizirik irauteko gaitasunagatik. Baina Potosin edo Mexikon dauden euskal elkarteei buruz ere hitz egin dugu.
Euskaldunon kaparetasunak («unibertsala» gure herrialdeko eremu askotan) lurralde haietan hain txikia den komunitate nazional baten pisua, eragina eta garapena azaltzeko eta ulertzeko duen garrantziaz ere hitz egin dugu. Behin baino gehiagotan esan dugun bezala, euskaldunek beren kapare tituluarekin bat egiten zuten, eta eskubideak eskaintzen zizkioten, gutxiengo batentzat gordeta zeuden garaian, lanerako gaitasuna.
Euskaldunon kaparetasunak («unibertsala» gure herrialdeko eremu askotan) lurralde haietan hain txikia den komunitate nazional baten pisua, eragina eta garapena azaltzeko eta ulertzeko duen garrantziaz ere hitz egin dugu. Behin baino gehiagotan esan dugun bezala, euskaldunek beren kapare tituluarekin bat egiten zuten, eta eskubideak eskaintzen zizkioten, gutxiengo batentzat gordeta zeuden garaian, lanerako gaitasuna. Gauzak sinplifikatuz (baina ez gehiegi), «lan egiten zuten nobleak» ziren, eta horrek garatzeko gaitasun izugarria eman zien ezaugarri izan zen. Gizabanako gisa eta komunitate nazional gisa.
Egia da euskaldunek beren lurrak pobreak zirelako eta nahi zuten besteko garapen ekonomikoa izatera uzten ez zirelako. Baina merkatarien, itsasgizonen edo funtzionarioen herrialdea zelako ere emigratu zuten. Hau da, mundura ateratzen ohituta dauden pertsonen herria. Esperientzia horren ondorioz, merkatari eta administratzaile izan ziren nagusi Gaztelako Koroak Atlantikoaren beste aldean konkistatu zituen lur berrietan. Eginkizun nagusia meatzaritzaren eremura ere iritsi zen, hein handi batean, Xabier Lamikizek kontatzen digun bezala, merkatari izateagatik.
Urte hauetan gauza horiez guztiez eta askoz gehiagoz hitz egin dugu. Baina ideia horiek hainbat artikulutan sakabanatuta geratu dira. Horregatik, Lamikizen lanak, akademikoa eta dokumentatua, gure blogean lehentasunezko lekua izan behar zuela iruditu zaigu. Euskaldunen historiaren funtsezko zati horren ikuspegi orokorra emango digun «erreferentzia-puntu» moduko bat bilakatuz.
Egia da Penintsulako euskaldunengan jartzen duela arreta, baina Pirinioen iparraldeko gure herrikideez ere hitz egiten du. Hori horrela da, besteak beste, Amerikako euskal herritar gehienei lana egiten ari ziren bitartean (1450–1824). Urte haietan, euskaldun kontinentalek presentzia askoz txikiagoa izan zuten Amerikan, batez ere Ipar Amerikan. Egoera hori erabat aldatu zen Frantziako Errepublika eta Jakobino estatua sortu zirenetik. Horrek, Ipar Euskal Herriko milaka eta milaka biztanle bultzatu zituen Atlantikoa beste aldera emigratzera. Baina hori XIX. mendean izan zen, eta Hego zein Ipar Amerikako Errepublika jaio berrietara iritsi ziren.
Euskaldunek kontinente hartako alde hartan izan zuten historiaren zati hori, nazio berri horien sorreran eta garapenean izan zuten eginkizuna, euskal herritarren historiaren funtsezko zati baten ikuspegi orokorra emango duen dokumentu baten zain geratuko dira.
Jatorrizko artikulua ingelesez argitaratu zen eta Akademiaren webgunean kontsulta daiteke. Guk gaztelaniara itzuli dugu.
Azaleko irudian, Potosiko muinoaren grabatu bat, Bolivia latualean eta Peruko Erregeordetza garai kolonialean. Euskaldunek botere eta eragin handiena izan zuten lekuetako bat izan zen, eta euskaldunen eta bikuñen arteko gerra garatu zen.
Last Updated on Mai 10, 2023 by About Basque Country