Gertaera historiko bat, guk ez genekiena, Wikipedian (ingelesezko bertsioan) sartu da egun hauetan. 1622 eta 1625 bitartean Potosiren (gaur egungo Bolivia) kontrola izateko Euskal-Bikuino Gerrari buruz ari gara. Zertan datza? Ez gara luzatuko eransten ditugun dokumentuek hain ondo jasotzen dutena kontatzen, baina XVII. mendean leku horrek duen garrantzia azaltzeko datu batzuk utzi nahi ditugu.
Potosí hiria Boliviako hegoaldean dago, itsasoaren mailatik 4.067 metrora dago (munduko altitude handiena duten hiru hirietako bat). Haren existentzia Potosí izeneko muinoan metatzen ziren zilar-erreserba apartei zor zaie. Erreserba hori Espainiako Inperioko aberastasun-sortzaile handia izan zen ia bi mendez, Argentinako perretxikoak agortu arte. 1650ean, Amerikako hiri handiena zen, eta munduko handienetakoa, 160.000 biztanle zituen (Londres edo Paris baino gehiago). Bada, hiri hura eta aberastasun hura euskaldunen kontrolpean zegoen, harik eta:
Euskaldunen lan antolatuak, etengabeak eta sendoak, eta horren ondoriozko botere ekonomikoak inbidia pizten du Espainiako beste talde etniko batzuetan eta Amerikan jaiotako espainiarren seme-alabetan (kreolak). Alonso de Ibáñezen gidaritzapean (1.617) ezarritako ordenaren aurka matxinatu dira, eta bikuinoen (kreolak) eta euskaltzaleen arteko gerra eragin dute. (Bolivia sarean. Potosiko Departamentua)
Hala da, espainiarrak eta haien semetxoak, euskaldunek meatzez eta hiriko erakundeez zuten kontrolaren kontra matxinatu egin ziren. Kontrol hori lortzeko, meategiak kontrolatzeko gaitasuna, “euskal nazio” gisa antolatzeko gaitasuna (Amerika osoko lehen Arantzazuko Kofradia Potosin jaio zen) eta kapare izateak ematen zizkien gaitasunak trebeki erabili zituzten. Hori guztia, eskubide berdintasunik gabe (baita konkistatzaileentzat ere), euskal herritarrek oso jarrera ona zuten, nahiz eta kolonialeko populazio osoarekin alderatuta, pisu kuantitatibo txikia izan.
Ez gara, beraz, “on eta txarren” arteko borrokaz ari. Kolonizatzaileen talde batek, bikuinoak, kontrola hartzeko liderren ahalegina da. Talde hori gehiengoa zen populazioan, eta ez zuen onartzen euskal komunitate batek, oso kopuru txikian, erabateko nagusitasuna lortzea meatze-produkzioan eta kabildoko kargu askoren jabe izatea.
Ez zen langileen eta ugazaben arteko borroka, baizik eta Udalaren boterean zeuden produkzio bideak eta postuak kontrolatu nahi zituzten botere taldeena. Beharbada, arazo nagusia jarrera- eta gaitasun-desberdintasunak ulertzea izan zen, euskal komunitateari nagusitasun hori lortzeko aukera eman ziona.
Euskaldunek ez zituzten meatzeak «konkistatu», ustiatu eta errentagarri bihurtu zituzten negozioak sortu zituzten haientzat, eta Koroarentzat, Potosiko muinotik ateratzen ziren aberastasunak erauzteko eta eraldatzeko gaitasuna bermatuta izateko, funtsezkoak ziren Europan hedapen- eta nagusitasun-planetarako. Euskaldunak enpresaburu eta merkatari gisa aritu ziren Amerikako kolonietan.
Espainiarren eta euskaldunen arteko liskarrez ari gara, azken hauen artean Iparraldeko euskaldunak ere bazeudelako (gauza jakina da Iparraldeko euskaldun asko hegoaldera pasatzen zirela eta alde horretako euskaldunak zirelakoan aritzen zirela, Hego Amerikara emigratu ahal izateko). Hiru urte iraun zuen liskarrak, eta euskaldunek beren jarrerari eutsi zioten, eta “bikuinoen” liderrak zokoratuak bihurtu ziren.
Bi datu bitxi:
Euskaldunen bandoan, katalanak zeuden, «euskal nazioko kideekin (arabarrak, bizkaitarrak, gipuzkoarrak, nafarrak eta menditarrak) batera.
Erreboltaren egoera eta helburuak argitzeko datu bezala, gerraren erdian, Juan Fernández de Tovarrek bikuinoen buruzagietako batek, menpekotasuna hartzea erabaki zuen. Dirudienez, bat-bateko bihurketa horretan, 20.000 pesuko (dirutza bat) zorrak zerikusi handia izan zuen, aurre egin ezin ziolako. Ziurrenik, ez zuen izango Euskaldunon aberastasunetara azkar iristeko aukerarik, zorretik libratuko ziona, argia ikusi eta frantziskotarren erlijio-ordenarekin bat egin behar izan zen.
Potosiko muinoaren irudikapena
Esan bezala, gertaera historiko honi buruz aurkitu dugun lehen informazioa da, baina ez zaigu asko kostatu liskar honi buruzko erreferentzia gehiago aurkitzea. Sarrera honetan sartuko ditugu, kontu honek jakin-mina piztu izan badizue (guri bezala), kontsultatzeko.
Gai bitxi eta interesgarri hau gustuko izatea espero dugu.
Wikipedia – 2011/8/28 – Entziklopedia (ingeles bertsioa)
Basque-Vicuña war
The Basque-Vicuña war (Spanish: Guerra de Vicuñas y Vascongados) was an armed conflict in Alto Peru, present-day Bolivia, that lasted between June 1622 and March 1625, fought between Basques and “Vicuñas” (an informal term for non-Basque Spaniards, a name obtained through the habit of wearing hats made of vicuña skins).Competition over the control of the silver mines in Potosí, Lípez and Chichas surged in the early 17th century, pitting Basques and Vicuñas against each other.[2] The Vicuñas had initially employed legal and political measures attempting to block the Basque attempts to monopolize control over the Cabildo (municipal government) of Potosí and the silver mining sector. However, these efforts did not yield results. Violent incidents began in 1615, and escalated in 1622 following the assassination of a Basque of a street in Potosí.
Cookie propioak eta hirugarrenenak erabiltzen ditugu, gure webgunean erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena ematen diogula bermatzeko. Cookieei buruzko informazio gehiago.
Webgune honek cookieak erabiltzen ditu, erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena eskaini ahal izateko. Cookieen bitartez lortutako informazioa zure nabigatzailean gordetzen da, eta askotariko funtzioak betetzen ditu, hala nola gure webgunean berriro sartzen zarenean zu ezagutzea, edo gure taldeari webguneko zer atal iruditzen zaizkizun interesgarrienak eta erabilgarrienak ulertzen laguntzea.
Beharrezko cookieek oinarrizko funtzioak aktibatzen dituzte, nabigatzeko, esaterako, edo web orrietako eremu seguruetan sartzeko. Web orriak ezin du ondo funtzionatu cookie horiek erabili gabe.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cookielawinfo-checkbox-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
cookielawinfo-checkbox-non-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Ez da beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
PHPSESSID
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau PHPren jatorrizkoa da eta webguneari egoeraren datu serializatuak gordetzeko aukera ematen dio. Webgune honetan erabiltzaile-saioak ezartzeko erabiltzen da, aldi baterako cookie baten bidez egoera-datuak pasatuz. Cookie horri saio-cookie ere esaten zaio. PHPSESSID cookie-ak ez du iraungitze-eperik ezarrita, webgunea ixten denean desagertu egiten baita.
viewed_cookie_policy
iraunkorra
Urte 1
GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du cookie-a, eta erabiltzaileak cookie-ak erabiltzea onartu duen ala ez gordetzeko erabiltzen da. Ez du datu pertsonalik gordetzen.
__cfduid
iraunkorra
Hilabete 1
CloudFlare zerbitzuak ezarri du konfiantzazko web-trafikoa identifikatzeko.
Bisitariek web orriekin zer-nolako elkarreragina duten ulertzen laguntzen diete orrien jabeei cookie estatistikoek, modu anonimoan informazioa bilduz eta emanez.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
GPS
iraunkorra
30 minutu
Cookie hau Youtubek jartzen du, eta identifikazio bakarra erregistratzen du, erabiltzaileak beren kokapen geografikoaren arabera arakatzeko.
_ga
iraunkorra
2 urte
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gat_gtag_UA_18912877_1
iraunkorra
Minutu 1
Erabiltzaileak bereizteko eta eskaeren portzentaia murrizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gid
iraunkorra
Egun 1
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
__gads
iraunkorra
Urte 1
Iragarkiren batean klik egin duten edo ikusi duten bisitariak anonimoki identifikatzen laguntzen diote Google Ad Manager-i
Lehentasunen cookieek aukera ematen diote web orriari, orri horren jokabidea edo itxura aldatzen duen informazioa gogoratzeko; hala nola lehenetsitako hizkuntza edo zu zauden eskualdea.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
YSC
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau Youtubek jartzen du eta bideo txertatuen ikuspegiak arakatzeko erabiltzen da.
Web orrietako bisitarien arrastoari jarraitzeko erabiltzen dira marketin-cookieak. Erabiltzaile bakoitzari iragarki interesgarri eta erakargarriak erakustea dute xede.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
1P_JAR
iraunkorra
1 hilabete
Cookie hau datuak Google-era pasatzeko erabiltzen da.
DSID
iraunkorra
Ordu 1
Google-k ezarria, saioa Googleko kontuarekin beste gailu batean hasi baduz, zure jarduera, gailuen artean lotzeko eta bertan agertzen diren iragarkiak eta horien konbertsioa koordinatzeko.
fr
iraunkorra
3 hilabete
Cookie hau beharrezkoa da Facebook-eko “Like” botoiak funtzionatzeko.
IDE
iraunkorra
2 urte
Google DoubleClick -ek erabiltzen du, eta erabiltzaileak webgunea eta beste edozein iragarki nola erabiltzen dituen azaltzen duen informazioa gordetzen du, webgunea bisitatu aurretik. Erabiltzaileei, erabiltzaile profilaren arabera garrantzitsuak diren iragarkiak aurkezteko erabiltzen da.
mc
iraunkorra
Urte 1
Audientzia granularizatuak neurtzeko QuantCast plataformaren cookie-a. Ez dituzte datu pertsonalak gordetzen, erabiltzaile-identifikatzaileak eta haien nabigazioa baizik
NID
iraunkorra
6 hilabete
"NID" cookie-ak ID bakarra du, Google-ek zure lehentasunak gogorarazteko erabiltzen duena, eta beste informazioren bat, hala nola zure hizkuntza gogokoena, orri bakoitzean bistaratzea nahi duzun bilaketa-emaitzen kopurua (adibidez, 10 edo 20) eta Google-en Bilaketa Seguruaren iragazkia aktibatuta edo desaktibatuta egotea nahi duzun.
uid
iraunkorra
Urte 1
Webguneko bisitarien kopurua eta jarrera modu anonimoan neurtzeko erabiltzen da cookie hau. Bisita-kopurua, webgunera egindako bisiten batez-besteko iraupena, bisitatutako orrialdeak eta abar biltzen dituzte datuek, erabiltzaileek, haiei zuzendutako iragarkiei buruz dituzten lehentasunak hobeto ulertzeko.
VISITOR_INFO1_LIVE
iraunkorra
5 hilabete
Cookie hau Youtubek jartzen du. YouTubeko bideoak webgune batean txertatuen informazioa arakatzeko erabiltzen da.
_fbp
iraunkorra
Egun 1
Facebook-ek publizitate-produktu batzuk eskaintzeko erabiltzen du, esate baterako, iragarkiak egiten dituzten hirugarrenen eskaintzak.
Sailkatu gabeko cookieak, banakako cookieen hornitzaileekin batera, oraindik sailkatzeko ditugun cookieak dira.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cref
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
d
iraunkorra
3 hilabete
Hirugarren batek ezarria
i
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
KADUSERCOOKIE
iraunkorra
3 hilabete
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
KTPCACOOKIE
iraunkorra
Egun 1
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
na_id
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_rn
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sc_e
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sr
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_srp
iraunkorra
Egun 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_tc
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
ouid
iraunkorra
13 hilabete
Identifikazio-kate bat ezartzen du bisitari jakin batentzat. Bisitaria bere itzuleran ezagutzeko erabiltzen da hori. Gainera, webguneak bisitariaren portaera erregistratzeko aukera ematen du, eta Addthis.com-ek eskaintzen dituen sare sozialetan partekatzeko funtzioa errazten du.