15 urte Antiokiako Euskal Ikasketen Zentrotik

Abendu honetan, Antiokiako euskaldunek urtebetetze garrantzitsu bat ospatzen dute: Amerikako leku hartan euskaldunen ondarea gordetzeko funtsezko lana egiten ari den Euskal Ikasketen Zentroaren 15 urteak.

Hego Amerikako euskal herritarren aztarna kultural, sozial eta genetikoa oso garrantzitsua da. Hala ere, Euskadin ez dago argi lau mende baino gehiagoan gure gizarteak egin duen ekarpen garrantzitsu hau.

Baliteke horren arrazoia euskal herritarren azken migrazio handia izatea, matxinatu frankisten garaipenak eragindakoa, bereziki kontinenteko beste herrialde batzuetara bideratu zela, hala nola Venezuelara edo Argentinara. Bitxia, interesgarria eta frustratua izan arren herrialde hartan erbesteratutako euskaldunen kolonia sortzeko saiakera. Proiektu horrek «Guernicabarri» izena ere izan zuen.

Beraz, Kolonbia Euskadirekin lotzen duten sustrai sendoak alde batera uzten dira. Harreman horrek garrantzi handiko «aztarna genetikoa» utzi du Alzheimerra aztertzeko, Bogotako katedraleko organoraino. Kolonbiako Itsas Armadako ontzi-eskolatik pasatuz, edo euskara modu autodidaktikoan menderatzen duen hizkuntzetako adituarengandik pasatuz, eta «hizkuntza gustukotzat» kalifikatuz.

Horiek dira ondare garrantzitsu honi buruz guk jaso ditugun gaietako batzuk. Baina, esan bezala, euskal ekarpen hori Kolonbian mantendu eta zabaltzeko ahalegina egiten ari direnak Antiokiako Euskal Ikasketen Zentroko (CEVA) kideak dira. Ikerketarako grina eta herrialde hartako euskal etxeen sortzaileen lana uztartzen dituzte. Euskal Etxeen sorrera bultzatzea eta mendeetan zehar herrialde horretara bidaiatu zuten gure herrikideen ondorengo askoren euskaldunen komunitateko kide izatearen oroitzapena piztea gauza bera da. Euskal Etxea, beti euskal kultura zabaltzeko zentro batean eta pertsonek beren sustraiak aurkitu eta elikatzen dituzten toki batean.

Beren ahalegin eta dedikazioagatik eskerrak emateaz gain, guk zerbait berezia egin nahi genuen 15. urteurren honetan. Hitz horietatik haratago doan zerbait. Horregatik, John Alejandro Ricaurteri, bultzatzaileetako bati eskatu diogu 15 urteko bide luze eta emankor hau laburtzeko artikulu bat prestatzeko.

Artikulu horrekin bat gatoz, eta gogorarazten dizuegu CEVAK webgune bat eta Facebookeko orri bat dituela, urte hauetan egindako lan bikain horren guztiaren berri izateko.

15 urte Antiokiako Euskal Ikasketen Zentrotik

El

Antiokiako Euskal Ikasketen Zentroa John Alejandro Ricaurte eta Catalina Fernándezek 2004an sortutako ikerketa-taldea da, eta harrezkero Eusko Jaurlaritzak Antiokian aintzatesten dituen bi euskal etxeen sorreraren arduraduna izan da. Euskara-ikastaroaz ere arduratu da, eta bi herrietako (Euskal Herrikoak eta Antioquetarrak) kultura-adierazpen guztiak ikertu, zabaldu eta zabaltzeko jardueretan parte hartu du. Gaur egun, Gure Mendietakoak Euskal Kulturaren Zentroa Fundazioaren saio edo kapitulu baten zati bat egiten du, euskal kultura ikertu, argitaratu eta zabaltzeko proiektuak garatzeaz arduratzen dena. Azken 15 urteotan, Euskal Ikasketen Zentroak hainbat ekitaldi akademiko egin ditu, Euskal Herriko gonbidatuekin eta bertako gonbidatuekin, aldizkari birtualak, buletinak, blogak, liburuak argitaratu dira; tokiko liburuen azoketan eta erakunde publiko eta pribatuek antolatutako bestelako ekitaldietan parte hartu du. Lan izugarria da hori, zalantzarik gabe, bildutako eta argitaratutako material kopuruagatik, parte hartu den kultura-ekintzengatik, eskualdean eta nazioartean sortutako ezagutzaren transmisioagatik eta, bereziki, bi lurraldeetako memoria historikoa berreskuratzeagatik. Horren emaitza da, gaur egun eskualdea, euskaldunek migratu zuten tokietako bat eta hauek maitasunez hartu eta arrasto, estereotipo eta balio positibo handiak utzi zituzten munduko tokietako bat bezala aintzatetsia dela.

Kronologia

2004. urtearen erdialdean Medellinen, Antiokiako Euskal Ikasketen Zentroa sortu zen, Antiokiako Unibertsitateko ikasle talde baten ekimenez, eta John Alejandro Ricaurte eta Catalina Fernándezen lidergoa jaitsi zen. Hasiera batean, Antiokian eta Kolonbian euskal presentzia ikertu eta berreskuratu zen. 2005ean Euskal Ikasketen Zentroaren (CEV) webgunea sortu zen, bertako euskal kulturaren historia eta presentzia zabaltzeko. Garai hartan, CEVek proiektuak garatzen jarraitu zuen, eta interesa zuten pertsonekin harremanetan jarri zen leku desberdinetatik eta urrunetatik. Horrek komunitate birtual bat sortzeko balio izan zuen, euskal kulturari buruzko informazioa eta zaletasunak partekatzeko.

Antiokiako Euskal Etxeen sorrera

2009. urtean, lehen euskal etxea sortzeko lehen estatutuak idatzi ziren Medellinen, eta hiri horretako euskal komunitatearekin harremanetan jarri ziren Eusko Jaurlaritzaren formalizaziora eta onarpenera gonbidatzeko. Urte horretan bertan sortu zen erakunde hau, eta oraindik ere indarrean dago. 2010ean, John Alejandrok eta Katalinak uko egin zioten Antiokiako euskal etxeari, eta Antiokiako Euskal Ikasketen Zentroaren bidez ikertzen eta zabaltzen jarraitu zuten.

2012an, John Alejandro Ricaurte, Catalina Fernández, Sebastián Machado, Víctor Chavarría, Iñaki Fernández eta hamar bat pertsonak Gure Mendietako Euskal Etxea sortu zuten. Euskal Etxea Caldas herrian du egoitza, Medellín hirian.

Euskal asteak eta kolektibitateen ekitaldietan parte hartzea

2006an, CEVek euskal kulturaren lehen astea antolatu zuen, eta ospakizunari hasiera emateko, ‘La presencia Vasco-Navarra en Colombia’ izeneko hitzaldia eman zuen. Ekitaldia Alejandro Ricaurte izan zen eta euskal musikarien aurkezpenarekin osatu zen, Antiokiako Unibertsitateko Margarita Velásquez irakasle eta ikertzaile musikariaren eskutik.

2007. urtearen amaieran, Antiokian, Antiokiako Unibertsitatean eta Medellingo Arte Ederren Institutuan, euskal presentziari buruzko beste hitzaldi batzuk egin ziren. Ekitaldian, José Miguel Ramírez Pereira, hiriko hizlaria izan zen, eta euskarari eta Antioqueko eskualdean duen eraginari buruzko hitzaldia eman zuen. Gainera, argazki-erakusketa bat egin zuen David Ricaurtek, erakusketa gastronomiko bat eta euskal zinema eta film laburren aurkezpena.

2011ko apirilaren 30ean, EAFIT Unibertsitateak antolatutako Global Village azokan parte hartu zuen CEVAK, euskal dantzak, mitologia eta argazkia erakusteko stand batekin. Medellinen agertzen diren atzerriko gizataldeen kultura eta ekarpenak erakusten ditu. Horrez gain, John Alejandro Ricaurte historialariaren eskutik, Antioquiako euskal abizen arruntenen erakusketa etimologikoa egin zen. John Alejandro Ricaurte historialariak ia 3.000 etorkinen datu-basea bildu du, hamarkada bat baino gehiago, koloniatik garai modernoetara, Antioquiako euskal presentzia aztertzen eman ondoren.

2013ko abuztuan egin zen Antiokiako Euskal Jaia. Hilaren 23an Kepa Murua poetaren aurkezpena egin zen Antiokiako Unibertsitatean, 24an musika-emanaldia eta euskal gastronomia-erakustaldia egin ziren, eta 25ean euskal dantza- eta mitologia-erakustaldia egin zen.

2014ko irailaren 10etik 14ra egin zen Antiokiako Euskaldun Jaiaren bigarren edizioa. Ekitaldi nagusia irailaren 12an egin zen, AKELARRE jatetxean ekitaldi batekin. KORDAZERO musika folklorikoaren trioa aurkeztu zen. Euskal Etxeko kide den hirukoteak, Jesús Guride konpositorearen euskal musikako eta Kolonbiako musika folklorikoko kanta batzuk interpretatu zituen.

2015etik 2019ra, urte amaieran egiten den ekitaldiari Antiokiako Euskal Jaia izena eman zitzaion, eskualdean euskal kultura sustatu, zabaldu eta ospatzeko helburu berberekin.

Antiokiako liburu-azoketan parte hartzea

2015eko apirilaren 24an eta 25ean, “Días del Libro” izeneko liburuaren azoka egin zen Medellín hirian. Azoka hori hiriko bigarren handiena izan zen, Liburuaren Egunaren ondoren, Medellingo azoka nagusia, Kolonbiako bigarren garrantzitsuena eta Hego Amerikako laugarren handiena. Ekitaldi jendetsu horretan, Gure Mendietako Euskal Etxeak stand bat jarri zuen, euskal kultura Antiokian zabaltzeko, euskal literaturaren, euskarazko liburuen eta “Vasco Navarros en Antioquia, 1890-1970. Una aproximación a la historia de migrantes, religiosos y exiliados” liburuaren bitartez.

2016ko maiatzaren 13an eta 14an, “Días del Libro” azoka herrikoiaren 10. edizioa egin zen Medellinen, hirian kultura eta irakurketa zabaltzeko. Gure Mendietakoak Euskal Etxea ekitaldian izan zen, eta euskal zentroaren helburuei, jarduerei eta ibilbideari buruzko informazioa eman zuen stand bat jarri zuen jendearen eskura. Eta gainera, euskal kultura zabaldu zen euskal literaturaren lagin baten, euskarazko liburuen eta “Vasco Navarros en Antioquia, 1890-1970. Una aproximación a la historia de migrantes, religiosos y exiliados” eta “Los Vascos en Antioquia durante el reinado de los Austrias ( 1510-1700)” ikerketen aurkezpena.

Azaroaren 25, 26 eta 27an lehen irakurketa jaialdia egin zen Caldasen (Antiokia), kultura eta irakurketa zabaltzeko asmoz. Gure Mendietakoak Euskal Etxeak agertokia izan zuen ekitaldian, eta stand bat jarri zuen jendearen eskura, helburuei, jarduerei eta ibilbideari buruzko informazioa emateko. Gainera, euskal literaturaren, euskarazko liburuen eta CEVAREN ikerketen bidez euskal kultura zabaldu zen.

Euskal familien eta ondorengoen bilerak

2005ean, CEVA, Montoya familia-taldearen lehen topaketara joan zen. Arabako abizen hori XVII. mendean etorri zen probintziara, Berantevilla herri arabarretik. Herri horretako hainbat lagun XVI. mendearen bukaeratik hasi ziren Antiokian koloniak sortzen. Denak ziren familiakoak eta Ortiz, Montoya, Salcedo, Salazar, Jauregui, Ospina eta Caicedo abizenek eramaten zituzten, besteak beste. Eskualdeko euskal abizen ugarietako bat da. Bilera horretatik sortu zen Casa Montoya Fundazioa.

2010, 2012, 2016 eta 2019an Casa Montoya Fundazioak antolatutako topaketetan ere parte hartu zuen CEVAK. Bertan, CEVek abizen horri eta, oro har, eskualdean agertzen diren euskal abizenei buruz egindako ikerketak sozializatu ziren.

Era berean, 2016ko irailaren 20an, CEVA eta Gure Mendietako Euskal Etxea, Saldarriaga familiaren ondorengoak Antiokian antolatutako bileran izan ziren. Abizenaren euskal jatorriaren aurkezpena egin zen, Francisco de Saldarriaga Irigoyen baztandarraren jaraunsleen partaidetza askatuz, XVII. mendearen amaieran eta XVIII. mendearen hasieran iritsi baitzen.

Bi ekitaldietan, fundazioaren liburuak aurkeztu ziren eta Antiokiako euskal migrazioari buruzko esperientziak eta ezagutzak partekatu ziren.

Nazioarteko hitzarmenak

Gure Mendietakoak Euskal Etxeak Medellín hiriko Euskadi ikastetxearekin hitzarmena egin zuen, euskal kultura hezkuntza-komunitatean zabaltzeko ekitaldiak egiteko. John Alejandro Ricaurte Cartagena izan zen kudeaketa horren buru.

Era berean, 2019ko otsailean nazioarteko hitzarmena egin zen AMETS EDERRA GKErekin eta Ortuellako Alkatetzarekin, aisialdiko talde bat Medellín hiriko Euskadi Ikastetxeko haur eta gazteekin eta Comuna 13ko beste talde batekin aritzeko. Horren helburua aisialdi osasuntsua, balioen sustapena eta euskal kulturaren hedapena da.

2008-2019ko memoria historikoa berreskuratzeko proiektua

2008an, zenbait proiektu garrantzitsu zehaztu ziren CEVA erakundearentzat, hala nola, euskal herritarren memoria historikoa berreskuratzea tokiko prentsan, Bogotako Euskal Etxearen bidez garatutako “euskaldunak Prentsa Amerikarrean” proiektuaren bidez.

2009an, Euskal Herriko Unibertsitatearen Guda Zibilari buruzko iturri dokumental eta bibliografikoen gida (1936-1939) izeneko ikerketarekin kolaboratu zen.

CEVA, Gure Mendietakoak Euskal Etxearekin lotutako ikerketa-taldea den aldetik, John Alejandro Ricaurte historialariaren gidaritzapean hasi zen, 2013ko otsailean, Antiokian euskaldunek duten memoria historikoa berreskuratzeko proiektua. Proiektu horretan, euskal presentzia ikertu zen, eta 500 urteko epean egindako ekarpenak eta jarduerak nabarmendu ziren.

2016. eta 2017. urteetan, “Euskaldunak Antiokian Borboien Administrazioan” izeneko ikerketaren bigarren liburukia idazteko dokumentu-iturriak eta artxibo historikoak biltzen jarraitu zen. Liburu horrek XVIII. mendetik 1810. urtera bitarteko euskal presentziari heltzen dio.

2018aren amaieran, John Alejandro Ricaurte autoreak “El ideal de lo vasco en la literatura antioqueña” liburuaren idazketa amaitu zuen. Liburua argitaratu gabe dago eta argitaratzeko aukerak bilatzen ari da.

2019an, dokumentu-iturriak ikertzeko faseari ekin zitzaion, ondoren, III. liburukia idazteko. Liburukia “Antioquiako euskaldunak aro modernoan” izango da, eta XIX. eta XX. mendeetako euskal prezioari dagokio.

CEVAREN liburuen aurkezpena

2015. urtearen amaieran, ““Los Vascos en Antioquia bajo reinado los Austrias (1510.1700)” izeneko I. liburukia argitaratu zen, eta Euskal Gizataldeen Mundu Biltzarrean aurkeztu zen 2015. urtean.

Abenduaren 20an, CEVA eta Gure Mendietakoak Euskal Etxeak “Los Vascos en Antioquia durante el reinado de los Austrias (1510-1700)” liburua aurkeztu zuten Antiokiako Unibertsitatean.

2019ko abenduaren 18an, CEVA eta Gure Mendietakoak Euskal Etxeak “Los Vascos en Antioquia durante la administración borbónica” liburua aurkeztu zuten Antiokiako Unibertsitatean.

Sari nazional eta nazioarteko sariak

2011n, John Alejandro Ricaurte izan zen Andrés de Irujo saria irabazi zuena, Eusko Jaurlaritzaren Kanpoko Euskal Komunitaterako Zuzendaritzak emana, “Vasco-navarros en Antioquia (1890-1970): una aproximación a la historia de migrantes, religiosos y exiliados” lanagatik, non XIX. mendearen amaieraz geroztik euskal eta nafar etorkinek Antiokian izan zituzten ekarpenak eta eragina erakusten baitira.

2017an, John Alejandro Ricaurtek Antiokiaren Ikerketa Historikoari emandako IDEA Saria (Antiokiaren Garapenerako Institutua) irabazi zuen, “Hasta los gallinazos tienen rey” lanarekin. Bizkaiko familia batean oinarritutako istorioa da hau, Zulaibarren familian, gerrilla errealistak babestu zituztenean, hain zuzen ere independentzia saihesteko, horrek penintsularekin lotura historikoak moztu behar zirela esan nahi baitzuen eta, bereziki, Bizkaiarekin. Horretarako, bizkaitarrek antzinatik izan dituzten balentriak gogoratzeko tertulia bat ere sortu zuten, eta, hala, beren arbasoekin zituzten loturak bizirik mantentzeko.

CEVA eta euskara

Antiokian euskara sustatu, zabaldu eta irakastea izan da CEVA gehien aritu den arloetako bat. Proiektua 2005. urtean hasi zen, Bogotako Euskal Etxearekin hitzarmena sinatu zenean, EUSKARA MUNDUAN programan parte hartzeko. Programa horren bidez, euskal etxeetan ematen diren eskoletarako euskarazko irakasleak prestatu behar dira. Orduantxe, John Alejandro Ricaurte matrikulatu zen eta urte hauetan guztietan euskara irakaslea izan da.

2008an, John Alejandro Ricaurtek emandako Bogotako Euskal Etxearen bidez hasi zen euskarazko ikastaro ofiziala. Medellinen emandako euskarazko lehen kurtso ofiziala izateko, oso harrera ona izan zuen Antiokiako Unibertsitateko ikasleen artean. 40 pertsona inguruk interesa agertu zuten, eta horietatik 22 pertsona matrikulatu ziren.

Gure Mendietakoak Euskal Etxearen bidezko euskara ikastaroa, gaur egun arte jarraitzen duena, 2013ko urrian hasi zen, 14 ikaslerekin eta astean 5 orduko intentsitatearekin. Dozenaka ikasle izan ditu, eta Josu González Casado eta John Alejandro Ricaurte bezalako irakasleek eman dute.

Euskara jarduerei laguntzeko, 5 korrika egin dira Medellinen hainbat urtetan, 2011, 2013, 2015, 2017 eta 2019an. Gainera, urtero, 2005etik aurrera, Euskararen Nazioarteko Eguna eta munduan euskara zabaldu eta sustatzeko nazioarteko beste ekimen batzuk egin dira.

CEVA
Kolonbia, 2019ko abendua

Last Updated on Abe 21, 2020 by About Basque Country