Argazki batzuk benetako ikono globalak dira. Munduaren zati handi bateko herri-kulturaren parte bihurtu diren irudiak. Irudi horietako bat, Charles C. Ebbets-ek egina da gure blogaren sarrera honen burua, eta honen izenburua, «Lunch atop a Skyscraper».
Bertan 11 langile ageri dira, New Yorken eraikitzen ari diren etxe orratz baten goikaldean, burdinazko habe batean eserita, zehazki Rockefeller Centerren. Irudia 1932ko irailaren 20an hartu zen, RCA Eraikineko 69. solairuan (260 metroko altueran), eta urte bereko urriaren 2an argitaratu zen New York Herald Tribuneko igandeetako argazki-gehigarrian.
Zergatik hitz egiten dugu gure blogean argazki honi buruz? Zergatik sartu dugu artikulu hau «Euskaldunak munduan zehar» atalean?
Charles C. Ebbets-en, Lunch atop a Skyscraper
Harresi Kulturala Elkarteak du horren «errua», martxoan zehar, lurrikara mediatiko bat eragin duen misterio bat argitu duten hainbat artikulu argitaratu ditu haren blogean: argazkian ageri diren 11etako bat euskalduna zen, eta, zehazki, Balmasedakoa.
Istorioa bost saiotan kontatzen da, modu zoragarrian: argazkiaren jatorritik hasi eta istorioaren protagonista honen New Yorkeko ondorengo euskaldunen belaunaldira arte gakoak kontatuz. Hori guztia beharrezkoak diren datuekin ondo dokumentatuta.
Charles C. Ebbets-en Lunch atop a Skyscraper. Ignacio Ibargüen Moneta non ikusten den zehazten du (eskuinean)
Argazkiko euskalduna ezkerretik bigarrena da. Ignacio Ibargüen Moneta, «Boluntario» ezizena zuen. Gurasoak izan zituzten hamar seme-alabetatik seigarren semea zen, Ignacio Ibargüen Urrutia, Balmasedakoa, igeltseroa lanbidez eta Micaela Moneta Luzuriaga, Murietan (Nafarroa) jaioa. 1899ko azaroaren 4an jaio zen Balmasedako Zezen plazako eraikinean (Foruen plaza gaur egun), eta handik egun gutxira Severino elizan bataiatu zuten. Enkarterrin bizi izan zen 1919. urtera arte, 20 urte betetzetik gertu.
Balmaseda utzi zuen ontzi britainiar batean marinel gisa sartzeko. Zenbait urte eman zituen nabigatzen, 1922an Bremengo portutik (Alemania) New Yorkera iritsi zen arte, eta «President Filmore» ontzian sartu zen. Ellis uhartean lehorreratu zen, Inmigraziotik pasatuta, eta etxe orratzen hirian geratu zen behin betiko.
Natxo Ibarguen eta Esperanza Ojinaga Louise alabarekin
Euskaldun honek, New Yorken, «munduko hiriburuan», mundura ateratzen ziren euskaldunen artean ohikoa zena egin zuen: Esperanza Ojinagar euskaldunarekin ezkondu zen. Mexikoko enbaxadan lan egiten zuen neska gazte hau Berangon jaio zen eta bera baino hamaika urte gutxiago zituen. 1927an ezkondu ziren, eta lau seme-alaba izan zituzten: Thomas, 1928an jaioa, hurrengo urtean hilda; Louise, 1931/01/25ean jaioa; Donald (Peter), 1932ko maiatzaren 13an jaioa; eta Shirley, 1934ko abenduaren 20an jaioa eta bost hilabetera hil zena.
Peter bere semeak ekarri zuen Balmasedara aitaren historia, argazki honetako protagonista gisa. Gurasoen lurrerako bidaian, joan den mendeko 60ko hamarkadan, argazki horren erreprodukzio bat ikustean, familiari jakinarazi zion Ignacio Ibargüen aitaren presentzia, etxe orratzen hiriko zeruaren gaineko habearen argazkian.
Dani Ibargüen (Peter, el Vasco), bere sustraiez harro dagoen euskal-ondorengoak, beste istorio bat merezi zuen. Adibide gisa, dirudienez, 15 urterekin soldadutza egin zuen AEBetan; edo ikurrina batekin paraxutean bota zen. Pertsonaia bat.
Kultur elkarte honetako kideek orain arte argitaratu dituzten artikuluak utzi dizkizuegu. Haiekin harremanetan jarri gara eta baimena eskatu diegu jaso duten informazio guztiarekin sarrera hau egiteko. Zorionak eman nahi dizkiegu munduko euskaldunen historia zirraragarri honen berri emateagatik eta gure irakurleekin partekatzeko baimena eman digutelako.
Sei emanaldi hauek irakurtzea gomendatzen dizuegu, istorio, datu eta pasadizoz beteta baitaude. Guk laburpen bat besterik ez dugu egin. «Barruan» askoz gehiago eta informazio oso interesgarria aurkituko duzue.
Amaitzeko. Argazki hori, hasieran esan dugun bezala, ikono bihurtu da, «herri-kulturaren» elementu. PDF batera daraman esteka hau utziko dizuegu. Bertan, irudi honetako oinarrizko datu batzuekin batera, jatorrizkotik sortutako aldaketa zoragarri horietako batzuk ikus ditzakegu.
Harresi – 2021/3/9 – Euskadi
Almuerzo en lo alto de un rascacielos
Es esta una curiosa fotografía que muestra a 11 trabajadores almorzando plácidamente sentados en una viga de hierro en lo alto de un rascacielos de Nueva York en construcción, concretamente el Rockefeller Center. Según cuentan las crónicas, la imagen se tomó el 20 de septiembre de 1932 en el piso 69 (a 260 metros de altura) del Edificio RCA y publicada en el suplemento fotográfico dominical del New York Herald Tribune, el 2 de octubre del mismo año, por tanto, en el pasado mes de septiembre se cumplieron 88 años desde que se tomó la fotografía.
Los que construyeron los rascacielos de Nueva York
Veíamos en la primera parte de este artículo la famosa fotografía tomada en lo alto de un rascacielos de Nueva York el 20 de septiembre de 1932, titulada: «Lunch atop a Skyscraper«, del fotógrafo Charles C. Ebbets. En ella aparecen once trabajadores, la mayoría emigrantes europeos y algunos indios americanos, que desafían la enorme altura (260 metros sobre la calle) mientras descansan del duro trabajo y del riesgo que suponía realizar su labor sin las más mínimas medidas de seguridad.
Ignacio Ibargüen Moneta, «Voluntario». Este es el nombre y el apodo (cómo no, siendo de Balmaseda) del que aparece segundo por la izquierda en la fotografía de la viga de Nueva York, en lo alto del edificio Rockefeller Center, en el mes de septiembre del año 1932. Pero, como es lógico, os preguntaréis… ¿qué hacía un balmasedano en esa viga en la ciudad de Nueva York en el año 32? Pues bien, estos son los datos que conocemos.
Dani Ibargüen (Peter, el Vasco) visita a su familia
Y ahora vamos con Donald Peter (Dani) Ibargüen, conocido como Peter, el vasco. Ya quedó indicado que nació el 13/05/1932, aunque en su ficha militar figura que nació el 13 de mayo de 1929, servicio que realizó con tan solo 15 años, a no ser que falsificara la fecha de nacimiento para hacer creer que tenía 18 años, porque no figura ningún otro Donal P. Ibarguen en los listados de Nueva York.
Sería el año 1958, cuando Esperanza Ojinaga vino a Bilbao en busca de su familia y la de su difunto marido. Esperanza había nacido en Berango (Bizkaia) en el año 1911 y llegó a los Estados Unidos el 05/04/1917, con tan solo 6 años de edad, acompañada por Juan Sangronis, residente en Leguecho (¿Guecho/Getxo?) de 18 años de edad. En la ciudad les esperaba su ¿abuelo materno? Juan Sangronis. Según la información obtenida, Juan Justo Sangronis nació el 05/03/1871, en la ciudad de Buenos Aires, Argentina y emigró a los Estados Unidos.
Después de un par de días de vorágine, en los que todos los medios de comunicación estaban interesados en la historia de Natxo Ibargüen y en recabar más datos para corroborar que realmente es él la persona que está sentado en la viga del Rockefeller Center de Nueva York, en esa mítica foto de 1932, vamos a satisfacer sus demandas ofreciendo la información que amablemente nos ha brindado Arturo López Guinea desde la Biblioteca Foral de la Diputación de Bizkaia.
Cookie propioak eta hirugarrenenak erabiltzen ditugu, gure webgunean erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena ematen diogula bermatzeko. Cookieei buruzko informazio gehiago.
Webgune honek cookieak erabiltzen ditu, erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena eskaini ahal izateko. Cookieen bitartez lortutako informazioa zure nabigatzailean gordetzen da, eta askotariko funtzioak betetzen ditu, hala nola gure webgunean berriro sartzen zarenean zu ezagutzea, edo gure taldeari webguneko zer atal iruditzen zaizkizun interesgarrienak eta erabilgarrienak ulertzen laguntzea.
Beharrezko cookieek oinarrizko funtzioak aktibatzen dituzte, nabigatzeko, esaterako, edo web orrietako eremu seguruetan sartzeko. Web orriak ezin du ondo funtzionatu cookie horiek erabili gabe.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cookielawinfo-checkbox-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
cookielawinfo-checkbox-non-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Ez da beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
PHPSESSID
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau PHPren jatorrizkoa da eta webguneari egoeraren datu serializatuak gordetzeko aukera ematen dio. Webgune honetan erabiltzaile-saioak ezartzeko erabiltzen da, aldi baterako cookie baten bidez egoera-datuak pasatuz. Cookie horri saio-cookie ere esaten zaio. PHPSESSID cookie-ak ez du iraungitze-eperik ezarrita, webgunea ixten denean desagertu egiten baita.
viewed_cookie_policy
iraunkorra
Urte 1
GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du cookie-a, eta erabiltzaileak cookie-ak erabiltzea onartu duen ala ez gordetzeko erabiltzen da. Ez du datu pertsonalik gordetzen.
__cfduid
iraunkorra
Hilabete 1
CloudFlare zerbitzuak ezarri du konfiantzazko web-trafikoa identifikatzeko.
Bisitariek web orriekin zer-nolako elkarreragina duten ulertzen laguntzen diete orrien jabeei cookie estatistikoek, modu anonimoan informazioa bilduz eta emanez.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
GPS
iraunkorra
30 minutu
Cookie hau Youtubek jartzen du, eta identifikazio bakarra erregistratzen du, erabiltzaileak beren kokapen geografikoaren arabera arakatzeko.
_ga
iraunkorra
2 urte
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gat_gtag_UA_18912877_1
iraunkorra
Minutu 1
Erabiltzaileak bereizteko eta eskaeren portzentaia murrizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gid
iraunkorra
Egun 1
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
__gads
iraunkorra
Urte 1
Iragarkiren batean klik egin duten edo ikusi duten bisitariak anonimoki identifikatzen laguntzen diote Google Ad Manager-i
Lehentasunen cookieek aukera ematen diote web orriari, orri horren jokabidea edo itxura aldatzen duen informazioa gogoratzeko; hala nola lehenetsitako hizkuntza edo zu zauden eskualdea.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
YSC
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau Youtubek jartzen du eta bideo txertatuen ikuspegiak arakatzeko erabiltzen da.
Web orrietako bisitarien arrastoari jarraitzeko erabiltzen dira marketin-cookieak. Erabiltzaile bakoitzari iragarki interesgarri eta erakargarriak erakustea dute xede.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
1P_JAR
iraunkorra
1 hilabete
Cookie hau datuak Google-era pasatzeko erabiltzen da.
DSID
iraunkorra
Ordu 1
Google-k ezarria, saioa Googleko kontuarekin beste gailu batean hasi baduz, zure jarduera, gailuen artean lotzeko eta bertan agertzen diren iragarkiak eta horien konbertsioa koordinatzeko.
fr
iraunkorra
3 hilabete
Cookie hau beharrezkoa da Facebook-eko “Like” botoiak funtzionatzeko.
IDE
iraunkorra
2 urte
Google DoubleClick -ek erabiltzen du, eta erabiltzaileak webgunea eta beste edozein iragarki nola erabiltzen dituen azaltzen duen informazioa gordetzen du, webgunea bisitatu aurretik. Erabiltzaileei, erabiltzaile profilaren arabera garrantzitsuak diren iragarkiak aurkezteko erabiltzen da.
mc
iraunkorra
Urte 1
Audientzia granularizatuak neurtzeko QuantCast plataformaren cookie-a. Ez dituzte datu pertsonalak gordetzen, erabiltzaile-identifikatzaileak eta haien nabigazioa baizik
NID
iraunkorra
6 hilabete
"NID" cookie-ak ID bakarra du, Google-ek zure lehentasunak gogorarazteko erabiltzen duena, eta beste informazioren bat, hala nola zure hizkuntza gogokoena, orri bakoitzean bistaratzea nahi duzun bilaketa-emaitzen kopurua (adibidez, 10 edo 20) eta Google-en Bilaketa Seguruaren iragazkia aktibatuta edo desaktibatuta egotea nahi duzun.
uid
iraunkorra
Urte 1
Webguneko bisitarien kopurua eta jarrera modu anonimoan neurtzeko erabiltzen da cookie hau. Bisita-kopurua, webgunera egindako bisiten batez-besteko iraupena, bisitatutako orrialdeak eta abar biltzen dituzte datuek, erabiltzaileek, haiei zuzendutako iragarkiei buruz dituzten lehentasunak hobeto ulertzeko.
VISITOR_INFO1_LIVE
iraunkorra
5 hilabete
Cookie hau Youtubek jartzen du. YouTubeko bideoak webgune batean txertatuen informazioa arakatzeko erabiltzen da.
_fbp
iraunkorra
Egun 1
Facebook-ek publizitate-produktu batzuk eskaintzeko erabiltzen du, esate baterako, iragarkiak egiten dituzten hirugarrenen eskaintzak.
Sailkatu gabeko cookieak, banakako cookieen hornitzaileekin batera, oraindik sailkatzeko ditugun cookieak dira.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cref
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
d
iraunkorra
3 hilabete
Hirugarren batek ezarria
i
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
KADUSERCOOKIE
iraunkorra
3 hilabete
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
KTPCACOOKIE
iraunkorra
Egun 1
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
na_id
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_rn
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sc_e
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sr
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_srp
iraunkorra
Egun 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_tc
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
ouid
iraunkorra
13 hilabete
Identifikazio-kate bat ezartzen du bisitari jakin batentzat. Bisitaria bere itzuleran ezagutzeko erabiltzen da hori. Gainera, webguneak bisitariaren portaera erregistratzeko aukera ematen du, eta Addthis.com-ek eskaintzen dituen sare sozialetan partekatzeko funtzioa errazten du.