Jorge Paredes Laos, El Comercio perutar egunkarian, Marin de Muruaren bizitza eta lanari buruzko artikulu oso intersgarria argitaratu du. Apaiz mertzenario zenez, Gaztelako erregearen kolonia ameriketarretan eta bereziki Peru Erreinuan urte asko apaiz doktrinatzaile bezala bizi izan zen gipuzkoarra.
Martin de Muruaren Peruko Historiaren Irudiak (Digital image courtesy of the Getty´s Open Content Program)
Lurralde hartan egon zen bitartean, bertoko hizkuntzak ikasi zituen, bere misio ebanjelizatzaile betetzeko funtsezkoa; apaiz bezalako postua izateko negozio desegokiak egin zituen; eta “Historia General del Perú. Origen y descendencia de los incas, donde se trata, así de las guerras civiles incas, como de la entrada d los españoles” (“Peruko Historia Generala. Inken jatorria eta ondorengoak, Inken gerra zibilei buruz eta baita espainiarren etorrerari buruzko hitz egiten den lekua”) idatzi zuen. Era horretan deitu zen, hainbat bertsio ondoren, 1616an Madrilera inprimatzeko agintea eman zuen kronika.
Lana, hiru liburuz eta 122 irudiz osoturik dago. XVI. hamarkadaren amaieratik, definitiboa izan arte, hainbat bertsio izan zituen. Annalyda Avarez-Calderonek bere artikuluan “La crónica de Fray Martin de Murua: mentiras y legados de un mercedario vasco en los Andes” (“Fray Martin de Muruaren kontakizuna: euskal mertzenario baten gezurrak eta legatuak Andesetan”) kontatzen digun bezala, 2007an Andina Aldizkarian argitaratua.
Biltzen dugun artikuluaren autoreak, Jorge Paredes Laosek, beste euskaldun baten liburua aipatzen digu, Martin de Muruaren bizitza ezagutzeko; Franciszo Borja de Aguinagalde historiatzailearena, 2017an argitaratua eta XVI. hamarkadako liburuen izenburuen estilodun izenburuarekn, “Un misterio resuelto. El autor de la Historia general del Perú, Fray Martin de Murúa (1566?-1615) de Eskoriatza” (“Misterio ebatzia. Peruko Historia Generalaren autorea, Fray Martin de Murua (1566?-1615), Eskoriatzakoa”).
Harrigarria iruditzen zaigu, gaur egun 30 urteko pertsona bat “gazte” bezala aipatzen den denboran, XVI-XVII.hamarkadetan, 50 urte baino gutxiago bizi izan zituen pertsona baten bidaiak, ekintzak eta lanak ikustea. Era berean, “euskalduna” Peruko Historian agertze jarraiak ere harritzen gaitu, konkistaren hasieratik, eta hori dela eta, gaur egun ezagutzen dugun Peruko Errepublikaren sorkuntza. Era bikainean adierazten den presentzia, 1612an Limako Gure Arantzazu Amaren Bankongadoen Anaitasun Ezaguna sorkuntzan, hau da, Limako fundazioa eta 80 urte geroago. “Pruko Erregeen Hirian bizi diren zaldun kapareek, Bizkaiako Jaurerriko eta Gipuzkoako probintziako jatorridunak, eta hauen ondorengoak, eta Arabako Probintziako, Nafarroako Erreinuko eta Mendiko kostaren lau hiribilduen jatorriduna…Hiri honetako San Frantzisko Eleizan, Kristo Jaunak eta Gure Arantzazu Amak izena duten kaperan”.
El Comerciok argitaratutako artikuluaren erreferentzia uzten dizuegu eta Francisco Borja de Aguinagalderen liburua lortzeko PDFaren esteka.
El Comercio – 2/1/2018 – Perú
Un misterio llamado Martín de Murúa
Su vida estaba cubierta por un velo de misterio. Se sabía que había nacido en algún lugar del País Vasco, y que un día de 1580 apareció en el Cusco convertido en mercedario. Ya entonces había conocido al cronista indígena Guamán Poma de Ayala, a quien había contratado como ayudante para emprender juntos la tarea de contar la verdadera historia de los incas.
Murua Kodexaren lanatik hartua: Fray Martin de Murua mesedetari apaizaren hitzetan Peruko errege inken Historia eta genealogía: Galvin kodexa (2004 [1590]). Pertsonaiaren besoan zera irakur daiteke: “Villa Oma” eta berdinaren izterrean: “Ingaren apezpiku handia”; biek pertsonaiaren estatu handia adierazten dute, zein ilargi erdiaren forma duen diadema batengatik indartua izango den, besosko edo “chipana”, aginte bastoia eta kokotseko apaindura (iturria)
Cookie propioak eta hirugarrenenak erabiltzen ditugu, gure webgunean erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena ematen diogula bermatzeko. Cookieei buruzko informazio gehiago.
Webgune honek cookieak erabiltzen ditu, erabiltzaileari ahalik eta esperientziarik onena eskaini ahal izateko. Cookieen bitartez lortutako informazioa zure nabigatzailean gordetzen da, eta askotariko funtzioak betetzen ditu, hala nola gure webgunean berriro sartzen zarenean zu ezagutzea, edo gure taldeari webguneko zer atal iruditzen zaizkizun interesgarrienak eta erabilgarrienak ulertzen laguntzea.
Beharrezko cookieek oinarrizko funtzioak aktibatzen dituzte, nabigatzeko, esaterako, edo web orrietako eremu seguruetan sartzeko. Web orriak ezin du ondo funtzionatu cookie horiek erabili gabe.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cookielawinfo-checkbox-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
cookielawinfo-checkbox-non-necessary
iraunkorra
Urte 1
Cookie hau GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du. Cookie-ak erabiltzailearen baimena "Ez da beharrezkoa" kategorian gordetzeko erabiltzen dira.
PHPSESSID
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau PHPren jatorrizkoa da eta webguneari egoeraren datu serializatuak gordetzeko aukera ematen dio. Webgune honetan erabiltzaile-saioak ezartzeko erabiltzen da, aldi baterako cookie baten bidez egoera-datuak pasatuz. Cookie horri saio-cookie ere esaten zaio. PHPSESSID cookie-ak ez du iraungitze-eperik ezarrita, webgunea ixten denean desagertu egiten baita.
viewed_cookie_policy
iraunkorra
Urte 1
GDPRren Cookieen Onespenaren pluginak jartzen du cookie-a, eta erabiltzaileak cookie-ak erabiltzea onartu duen ala ez gordetzeko erabiltzen da. Ez du datu pertsonalik gordetzen.
__cfduid
iraunkorra
Hilabete 1
CloudFlare zerbitzuak ezarri du konfiantzazko web-trafikoa identifikatzeko.
Bisitariek web orriekin zer-nolako elkarreragina duten ulertzen laguntzen diete orrien jabeei cookie estatistikoek, modu anonimoan informazioa bilduz eta emanez.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
GPS
iraunkorra
30 minutu
Cookie hau Youtubek jartzen du, eta identifikazio bakarra erregistratzen du, erabiltzaileak beren kokapen geografikoaren arabera arakatzeko.
_ga
iraunkorra
2 urte
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gat_gtag_UA_18912877_1
iraunkorra
Minutu 1
Erabiltzaileak bereizteko eta eskaeren portzentaia murrizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
_gid
iraunkorra
Egun 1
Erabiltzaileak eta saioak bereizteko erabiltzen da cookie hau, Google Analytics-ek instalatua.
__gads
iraunkorra
Urte 1
Iragarkiren batean klik egin duten edo ikusi duten bisitariak anonimoki identifikatzen laguntzen diote Google Ad Manager-i
Lehentasunen cookieek aukera ematen diote web orriari, orri horren jokabidea edo itxura aldatzen duen informazioa gogoratzeko; hala nola lehenetsitako hizkuntza edo zu zauden eskualdea.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
YSC
saioa
Nabigatzailearen saioaren amaiera
Cookie hau Youtubek jartzen du eta bideo txertatuen ikuspegiak arakatzeko erabiltzen da.
Web orrietako bisitarien arrastoari jarraitzeko erabiltzen dira marketin-cookieak. Erabiltzaile bakoitzari iragarki interesgarri eta erakargarriak erakustea dute xede.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
1P_JAR
iraunkorra
1 hilabete
Cookie hau datuak Google-era pasatzeko erabiltzen da.
DSID
iraunkorra
Ordu 1
Google-k ezarria, saioa Googleko kontuarekin beste gailu batean hasi baduz, zure jarduera, gailuen artean lotzeko eta bertan agertzen diren iragarkiak eta horien konbertsioa koordinatzeko.
fr
iraunkorra
3 hilabete
Cookie hau beharrezkoa da Facebook-eko “Like” botoiak funtzionatzeko.
IDE
iraunkorra
2 urte
Google DoubleClick -ek erabiltzen du, eta erabiltzaileak webgunea eta beste edozein iragarki nola erabiltzen dituen azaltzen duen informazioa gordetzen du, webgunea bisitatu aurretik. Erabiltzaileei, erabiltzaile profilaren arabera garrantzitsuak diren iragarkiak aurkezteko erabiltzen da.
mc
iraunkorra
Urte 1
Audientzia granularizatuak neurtzeko QuantCast plataformaren cookie-a. Ez dituzte datu pertsonalak gordetzen, erabiltzaile-identifikatzaileak eta haien nabigazioa baizik
NID
iraunkorra
6 hilabete
"NID" cookie-ak ID bakarra du, Google-ek zure lehentasunak gogorarazteko erabiltzen duena, eta beste informazioren bat, hala nola zure hizkuntza gogokoena, orri bakoitzean bistaratzea nahi duzun bilaketa-emaitzen kopurua (adibidez, 10 edo 20) eta Google-en Bilaketa Seguruaren iragazkia aktibatuta edo desaktibatuta egotea nahi duzun.
uid
iraunkorra
Urte 1
Webguneko bisitarien kopurua eta jarrera modu anonimoan neurtzeko erabiltzen da cookie hau. Bisita-kopurua, webgunera egindako bisiten batez-besteko iraupena, bisitatutako orrialdeak eta abar biltzen dituzte datuek, erabiltzaileek, haiei zuzendutako iragarkiei buruz dituzten lehentasunak hobeto ulertzeko.
VISITOR_INFO1_LIVE
iraunkorra
5 hilabete
Cookie hau Youtubek jartzen du. YouTubeko bideoak webgune batean txertatuen informazioa arakatzeko erabiltzen da.
_fbp
iraunkorra
Egun 1
Facebook-ek publizitate-produktu batzuk eskaintzeko erabiltzen du, esate baterako, iragarkiak egiten dituzten hirugarrenen eskaintzak.
Sailkatu gabeko cookieak, banakako cookieen hornitzaileekin batera, oraindik sailkatzeko ditugun cookieak dira.
Cookie
Mota
Iraupena
Deskribapena
cref
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
d
iraunkorra
3 hilabete
Hirugarren batek ezarria
i
iraunkorra
Urte 1
Hirugarren batek ezarria
KADUSERCOOKIE
iraunkorra
3 hilabete
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
KTPCACOOKIE
iraunkorra
Egun 1
Cookie honek erabiltzaile bakoitzak Pubmatic-eko kideen webguneak bisitatzeko erabiltzen duen nagigatzaile edo gailu bakoitza identifikatzen du.
na_id
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_rn
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sc_e
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_sr
iraunkorra
Hilabete 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_srp
iraunkorra
Egun 1
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
na_tc
iraunkorra
13 hilabete
Bisitari bat itzultzean ezagutzeko erabiltzen da. Horri esker, webguneak bisitariaren portaera erregistra dezake eta Addthis.com-en bidez sare sozialetan partekatzeko funtzioa erraztu.
ouid
iraunkorra
13 hilabete
Identifikazio-kate bat ezartzen du bisitari jakin batentzat. Bisitaria bere itzuleran ezagutzeko erabiltzen da hori. Gainera, webguneak bisitariaren portaera erregistratzeko aukera ematen du, eta Addthis.com-ek eskaintzen dituen sare sozialetan partekatzeko funtzioa errazten du.