Itzultzailea: Leire Madariaga
Jorge Luis Borges erakargarri iruditu zaigun idazle bat izan da beti. Zalantzarik gabe, bere lanek eta gehien bat ipuinek beti liluratu digute. Gure inozentziatik eta nahiz eta autore baten lanak izate autonomoak direla jakin (gehiengoetan) eta ez dutela honen benetako pentsaera adierazten, harrigarria iruditu zaigu Borges-en garunaren parte batean zenbiltzaten ideiak, simaurtegi bat zirudien, pertsona jakintsu eta hezi baten adimena baino. Honek berriro adierazten du kapazitateak eta jakintasunak ez dutela pertsona bate ez hobeagoa ezta gizakiagoa egiten.
Guzti hau Blas Britezek idatzitako eta “Última Hora” egunkariak argitaratutako “El Borges incómodo” artikuluari esker jakin dugu. Autoreak, argentinar literato honen hogeita hamargarren hilketa oroipena dela eta, Rodolfo Bracelik eginiko elkarrizketaren zati batzuk bildu ditu, zeintzuk “Escritores Descalzos” liburuan jasota dauden.
Artikulu paraguaitar honetan Borges arrazista, oso klasista eta hitz egiten duenari buruz ezjakina dela iksu dezakegu. Antonio Cánovas del Castillo arrazista eta klasista baten edo ´50 eta ´60 urteetako KKK-ko (maila altukoa) kideen batetik espero daitekeena.
Hurrengo aipamenei buruz ari gara:
- “Noski beltzak jasanezinak direla…ez dut atzera egiten aurretik esandakoaz: iparamerikarrek akats handia egin zuten hauen hezten saiatzen; esklabu bezala pozagoak ziren eta gutxiago gogaitzen zuten.”
- “Argentinar gautxoak basatiagoak ziren…ez zekiten ez idazten ez irakurtzen eta gutxiago norentzat borrokatzen zuten. Hauek oraindik gogoratzen baditugu, pertsona jakintsuek idatzitakoagatik da.”
- “Euskalduna? Ez du ulertzen nola norbait harro sentí daitekeen euskaldun izateagatik…euskaldunak beltzan baino erabilezinagoak direla usted ut, eta hori jakinda, beltzak esklabu izateko besterik ez direla izan.
- “(…) aberatsek asko sufritzen dute eta zorigaiztokoa dira. Pobreek, aberatsek baino gutxiago sufritzen dute.”
Baieztapen hauek gugan artegatasuna eragin dutela aitortu behar dugu, honek idazten zituen lanekin bateraezinak diruditelako. Gure inozentziaren beste adibide bat, zeren ez da autorea eta bere lanaren arteko inkoherentzia aurkitzen dugun lehenengo aldia. Logikoa dirudi, sormen gaitasun horrelakodun pertsonek gizarte libreagoak, justuagoak eta demokratikoagoak izatearen alde borrokatzea. Baina ez. Ez da hórrela.
Hori dela eta, pixka bat gehiago ikertu dugu eta “Borges gorrotatzeko bost arrazoiak” artikuluarekin jo dugu. Carmen Jimenez-ek bere “El mono lector” blog-ean idatzia. Honetan, Borges-en izaeraren eta pentsatzeko eraren pista gehiago ematen digu. Bere erretratu psikologikoa ezaugarri gehiagorekin osotzen du:
Pinochet-en hilketa politiko-koldar-admiratzaile-aren defendatzailea.
Hau da, Jorge Luis Borges-en “pack ideologikoa” leku seguru batean giltzapetua izan beharko litzateke inor ez kontaminatzeko.
Baina logikoa denez, guri idazleak euskaldunei buruz zeukan iritzia interesatzen zaigu eta Katakrak Liburutegia blog-ean argitaratutako sarrera batekin jotzeko sortea izan dugu, hau Iruñeakoa da eta orain dela hilabete batzuk euskaldunei buruzko erreflexio batzuk biltzen zituen. Erreflexio hauek Borges-en klasismo eta ezjakintasunaren nahaste bikaina adierazten du eta era berean bere arima bihurritua eta zaila ere.
“Librería Katakrak” izeneko webguneak Rodolfo Bracelik eginiko elkarrizketaren texto osoa biltzen dugu, zeinetan euskaldunei erreferentzia egiten den eta gal ezin dezakezuna:
- No, soy argentino, y aunque por mi apellido parezca descendiente de italianos desciendo de españoles. Mi padre nació en Valencia, en Alicante. Por rama materna vengo de vascos, mi madre se apellida Zarategui.
(Ez, argentinarra naiz, nahiz eta abizenagatik italiarren ondorengoa naizela iruditu, espainoletatik nator. Nire aita Balentzian, Alikanten jaio zen. Nire amaren aldetik euskaldunak ditut familian, nire amaren abizenetako bat Zarategi da). - —¿Vasco? Yo no entiendo cómo alguien puede sentirse orgulloso de ser vasco… Los vascos me parecen más inservibles que los negros, y fíjese que los negros no han servido para otra cosa que para ser esclavos… Se habla de la voluntad vasca, de la terquedad vasca… ¿y para qué les ha servido? Nada más que para ser españoles o franceses. Han producido unos pintores execrables y un escritor insoportable como Unamuno. Lo demás que han producido son buenos pelotaris… Mire, yo tengo sangre vasca también; varios apellidos me delatan ese origen. Sin embargo, pienso que los vascos no han hecho nada, nada; son sólo notables por ser uno de los países más estériles del mundo.
(Euskalduna? Ez du ulertzen nola norbait euskaldun izateagatik harro sentí daitekeen. Euskaldunak beltzak baino erabilezinagoak iruditzen zaizkit eta hori, kontuan izanda beltzak esklabu izateko baino ez zirela erabilgarriak izan. Euskal borondateari buruz hitz egiten da, euskal egoskorkeriari buruz…eta zertarako balio izan zaie? Espainol edo frantsez izateko baino ez. Margolari gaitzesgarriak sortu dituzte eta Unamuno bezalako idazle jasanezina. Sorturiko bestea pilotari onak baino ez dira…Begira, nik odol euskalduna ere dut: abizen ugarik jatorri hori adierazten dute. Baina beste alde batetik euskaldunek ez dutela ezer egin iruditzen zait; munduko herrialde antzuena izateagatik baino ez dira ezagunak.) - —(R.B) Qué voy a hacerle, Borges, me gusta decir que vengo de vascos.
(—(R.B) Zer egingo diot, Borges, euskaldun familiatik natorrela esatea gustoko dut.) - —Realmente, no me explico por qué la gente siente tanto orgullo por ser vasco… Ya le dije, yo también tengo esa sangre, pero cuando enumero mis orígenes soy muy cuidadoso en olvidarme de los vascos… Ahora, Valencia es otra cosa… Mire, recuerdo algo que anoté en uno de mis cuentos: los vascos no han hecho otra cosa en la historia que ordeñar vacas, se han pasado los siglos ordeñando.
(Egitan ezin dut ulertu euskaldun izatearen jendearen harrotasuna…Esan dizudan bezala, nik ere euskal odola dut, baina nire jatorriak zenbatzerakoan, kontu handiz euskaldunak ahazten ditut. Begira, nire ipuinetako batean idatzitakoaren idazpena egin dut: euskaldunek behiak jetzi baino ez dute egin, hamarkadak jezten pasatu dira.) - —(R.B) ¿Cuánto hace que no lee, o no le leen, a un escritor vasco?
(—(R.B) Noiz izan da euskal idazle bat irakurri zenuen edo irakurri zizuten azken aldia?) - —El último fue el insoportable Unamuno; ese hombre absurdamente aspiraba a seguir viviendo, perseguía la inmortalidad.
(Azkena Unamuno jasanezina izan zen: gizon horrek bizitzen jarraitzeko gura zuen, hilezintasuna jarraitzen zuen.) - —(R.B) Entonces, no sé, discúlpeme, pero me parece que está hablando sin muchos fundamentos.
(—(R.B) Barka iezadazu, baina orduan fundamento asko gabe hitz egiten ari zara). - —Caramba, otra vez usted me quiere pelear… ¿Seguro que aparte de periodista no es abogado?
(Karanba! Zuk ere borroka nahi al duzu? Ziur zaude kazetariaz gain ez zarela abokatua?)
Guzti hau irakurriz, Émile Borel-ek 1913an, bere liburuan “Mecanique Statistique et Irréversibilité” idatzitako tximino infinitu zilar-kolorekoaren teorema, Jorge Luis Borges-ekin frogatu zela adieraz daiteke. Honek zera baieztatzen du, “tximino batek ordenagailu baten teklatua ausaz sakatuz, ia ziur Frantziako Liburutegi Nazionalean dagoen edozein liburu idaz lezake”
Noski, Borges ez zen tximino bat. Baina berriz froga dezakegu lan baten handitasuna ez doala beti honen autorearen handitasunarekin lotuta. Borges-en kasuan bezala, pentsaera txikia edo hobe esanda dohakabedun pertsona izan daiteke.
Última Hora – 20/6/2016 – Paraguay
El Borges incómodo
Una de mis pasiones argentinas predilectas son las entrevistas de Rodolfo Braceli. Al contrario de la tendencia actual —que se regodea en el reportaje subjetivo y adjetivado—, Braceli acostumbra a preguntar y escuchar la respuesta. A transcribirla de esa misma manera, la que cronistas contemporáneos con ínfulas demasiado narrativas y literarias desprecian. Me recuerda un poco al tempranamente consciente del drama de la incomunicación, Henry David Thoreau, quien hacia 1854 afirmó que uno de los mayores elogios que le hicieron en su vida sin principio fue que alguien le preguntara su opinión y se tomara el tiempo de escuchar su respuesta. Tal vez por ello fue que Adolfo Bioy Casares dijo alguna vez: “Braceli me hizo el mejor reportaje de mi vida”.
(Jarraitzen du) (Itzulpen automatikoa)
El mono lector – 24/4/2012 – España
Cinco razones para aborrecer a Borges
El periodista y escritor Rodolfo Braceli entrevistó en varias ocasiones a Jorge Luis Borges. EnEscritores descalzos, incluye extractos de esas entrevistas y recoge algunas de las opiniones por las que, incluso aquellos que rendimos pleitesía literaria al Borges escritor, aborrecemos al Borges persona.
(Jarraitzen du) (Itzulpen automatikoa)
Last Updated on Abe 21, 2020 by About Basque Country