Euskaldunekin zerikusia duten artikuluei buruzko bilaketetan, Kolonbiako EJES 21 argitalpenean, Víctor Zuluaga Gómezek sinatutako iritzi-zutabe bat aurkitu dugu. Euskal herritar batek bere kaparetasuna aitortzeko egin duen borrokari buruz hitz egiten du, eta hura irrigarri uzten saiatzen da.
Autoreak dioenez, «Euskal Herriako Garragamurdiko herria» (sic) jatorria duen familia bati dagokio istorioa. Imajinatzen dugu Zugarramurdiko euskal populazioa Nafarroako Erresumaren garai haietan sortu zela. XVII. mendearen hasieran, Inkisizioaren aldetik bertako biztanleek sorginkeria prozesuagatik jasan zuten ospea.
Historiako protagonista Sebastián Sancena da, XVIII. mendean Cartago izan zuen Don Thomas Sancena eskribau errealaren semea. Aita hiltzean, semeak kapare-titulua eskatu du, eta, ukatu egiten diotenez, auzitan jarri du.
Ez dakigu eskaera hori sendoa zen ala ez. Pisu pixka bat izango zuen, azkenean lortu zuen eta. Baina hori aurrerago aztertuko dugu. Autoreak egiten dituen terminoen eta deskribapenen erabilerak harritu gaitu.
Lehenik, «hiritar» terminoa erabiltzea kolonietako edo metropoliko biztanleak deskribatzeko. Garai hartan ez zegoen hiritarrik. Kontzeptu hori XIX. mendeko kontzeptu bat da, eskubideak eta bermeak dituzten pertsonak deskribatzen dituena. Orduan, “de las Españas” izeneko erregearen kontrolpean zeuden erresumetan, botereak ematen zizkien eskubideak besterik gabeko agindupekoak zeuden.
Erregimen Zaharrean «eskubideak» izateko modurik onena noblea izatea zen, edo erlijiosoa izatea (eta hauek, batzuetan, postuaren arabera). Euskaldunek, ahal duten neurrian, Kaperatasun Unibertsalaren onarpena lortzeko auzitan jartzen dute. Hau da, jaiotzagatik kapareak izateko eskubideagatik. Penintsularen iparraldeko beste leku batzuetako biztanleak ere badira, hala nola asturiarrak. Euskaldunek lortzen dute Bizkaiko Jaurerrian, Gipuzkoan, Arabako zati batean, Nafarroako iparraldeko haranetan, eta Lapurdiko eta Xiberoako parteetan.
Baina zer zentzu praktiko zuen hidalgo izateak? Bada, asko. Erregearen jabetza guztietan, Bizkaiko foruak (Bizkaiko Konstituzioak) bertako biztanleei ematen zizkieten eskubideak bermatzea izango litzateke. Kasu honetan, «hiritar» izatetik hurbil jartzen baitzituzten. Bizitzea tokatu zitzaien sisteman gerta litezkeen akats eta ahulezia guztiekin.
Gainera, euskal herritarrek eskubide hori zergatik zuten deskribatzean autoreak antolatzen duen nahastea dator. Laburbilduz, zera adierazten du; errege batek kaparetasun titulua «eman» zien, pobreak zirelako eta zergarik ordaindu ezin zutelako.
Autoreak, antzemate hori lortzeko urte askoan jarritako eztabaida juridikoak, baliabideak eta eskariak errepasatu beharko lituzke. Erregea bere mendeko «pobreenei» noblezia-titulua emateko bezain gogotsua zela pentsatzea barregarria da benetan.
Gero beste txiste bat dator, «kapare» hitzaren esanahiarena. Egiten duen deskribapena harrigarria da:
«Beltzarekin edo indiarrarekin gurutzatzerik ez zuten Espainiako biztanle oso pobreak ziren; beraz, ez zuten baliabiderik “pechaje” izeneko Erregeari ordaindu beharreko zergak ordaintzeko. Orduan, Erregeak “zerbaiten seme-alaba” izateagatik, zergarik ez ordaintzeko baimena ematen zien».
Beste gai batzuetan gehiago argitzea espero dugu. Izan ere, Alfontso X.a Jakintsua erregearen Partidetan, adibidez, honela deskribatzen da: «Kaperatasuna, gizonei leinuz etortzen zaion noblezia da…» eta «horregatik deitzen diegu “hijosdalgo”, ondasun-seme-alaba gisa esan nahi duena…». Hala, kaparetasuna odol-noblezia da, semetzat, bilobatzat, birbilobatzat hartzen dena, aspalditik kapare izan zirenen ondorengoa.
Zuluaga Gómez jaunak, ulertzen al du orain zergatik eskatzen zuen semeak, aitak izan zuen kaparetasun titulua? Nafarroako haranetan, kasu zehatz honetara mugatzeko, bertako biztanleek aspalditik mantentzen zuten odol-noblezia hori. Ez dakigu, hitzez hitz, haiek sinesten zuten ala ez. Baina oso argi zuten, aitorpen horrek bestela izan ezin zituzten bermeak eta eskubideak ematen zizkiela.
Egoera berezi honek, euskaldunek, biztanlerian hain gutxi izanik, Espainiako monarkien administrazioan goi-mailako postuetan hain ordezkaritza handia izatea azaltzen du, bai penintsulan, Amerikan edo Filipinetan.
Gainera, argi dago euskaldunek badutela gaitasuna eta bertutea elkar laguntzeko sareak antolatzeko eta sortzeko, bai penintsulan, bai Amerika eta Asiako errege-ondasunetan.
Gaiari buruzko interesa baduzu, Arantzazuko Ama Birjinaren izenarekin «euskal nazioko kideek» munduan zehar sortzen dituzten ermandade eta kofradien eraketa eta bilakaera aztertzea gomendatzen dizugu.
Amaitzeko, autoreak honela dio: «Don Sebastiánen izaera erretratua geratzen da, 1792. urtean José Alvarez herritarra auzitara eraman zuenean Cartagon, horri heldu baitzion: “esan zidan ni haren berdina nintzela esan zidan”». Jakina auzitara eraman zuela, logikoena da; izan ere, José Álvarez agindupekoak (ez hiritarra) hori esaten bazuen, ez zizkion aitortzen zegozkion eskubideak.
Euskaldunen kaparetasuna ez zen mitoa izan, ez eta Sebastian Jauna ere ez zen «azken kaparea» izan. Eta bai, euskaldunen kaparetasuna «orainaldia» izan zen, eta oso presente mendeetan zehar. Hain presente, haren eragina eta ondorioak gaur egun arte (gure garaira) luzatzen direla.
EJE 21 – 2020/5/1 – Kolonbia
El mito del último hidalgo
Hace ya algunos años, María Mercedes Molina, quien fuera mi alumna en la Universidad Tecnológica y luego de haber hecho un doctorado en Méjico, incorporada como profesora de la Universidad de Caldas, fue la compiladora de unos textos de personajes destacados entre los cuales se encuentra Guillermo Páramo Rocha. Dicha obra la publicó la Universidad de Caldas con el título de “Grandes temas de nuestro tiempo, en 1991. La definición que hace en el texto Guillermo Páramo de “mito”, me llamó la atención y la considero muy acertada. Dice Páramo: “Los mitos son historias de un pasado que nunca fue presente”.
(Jarraitu) (Itzulpen automatikoa)
Last Updated on Abe 21, 2020 by About Basque Country