Garai hauetan, zenbait esparrutatik, zalantzan jartzen da Iberiar Penintsulako euskal lurra zein lurraldek osatzen duten. Iragan mendeko 70eko hamarkadatik, gutxienez, urte asko daramatzagu Nafarroa lur horretan sartzea ukatzen duen errebisionismo historikoaren lerroa jasatzen. Espainiako botere-zentroetatik Espainiako unionismoarekin bat datorren penintsulako euskaldunen historia bat idazteko egindako ahaleginek zentzugabea izatera iritsi den diskurtsoa sortu dute.
Diskurtso horretan, alde batetik, nafarren euskalduntasunik eza planteatzen da, eta, bestetik, egungo Euskal Autonomia Erkidegoa osatzen duten lurraldeak beste herri batzuk bizi ziren lurraldeak direla esaten da, eta euskaldunek indarrez okupatu zituztela. Beraz, esan bezala nafarrak euskaldunak ez badira, nondik atera ziren gaur egungo EAE osatzen duten euskaldunak, lurraldeak?
Baina, zorionez, historia berridatzi arren, beti geratzen dira egia aurkitzeko zirrikituak. Eta zirrikitu horietako bat Peruko nazioarteko aholkulari batek, Carlos Jarak, Alfanoticias webgunean argitaratutako artikuluak ireki digu.
Artikuluak Bizkaiko Foru Aldundiak herrialde horretara egindako merkataritza-misio baten bisita aztertzen du. Gai hori, berez, nahikoa litzateke gure webgunean tarte bat izateko, baina, Jara jaunaren artikuluan jasotako informazioaren ondorioz, ez da gure iruzkinaren muina izango.
Zergatik. Argi dagoela uste dugu. Zuek erabaki:
Francisco Igartua Rovira peruarra, euskal jatorriko perutarra, Huarochirin jaioa, gaur egun Lima-probintziak Eskualdearen zatia dena; Gasteizen 1995eko azaroan egin zen Euskal Autonomia Erkidegoen Lehen Kongresuan azaldu zuenez, Amerikako lehen euskal etxea ez zen Montevideon (1876) sortu, Liman baizik, XVII. mendearen hasieran, “Arantzazuko Ama Birjinaren Euskal Ermandade Ospetsua”ren ordenantzetan agertzen den bezala… Kristoren Errege Hirian bizi diren gizon hi-dalgo haiek, Bizkaiko Jaurerrikoak eta Gipuzkoako Probintziakoak, eta haien ondorengoak, eta Arabako Probintziako, Nafarroako Erresumako eta lau Viltoren ondorengoak dira…hiri honetako San Frantzisko komentuan, Kristo Santua eta Arantzazuko Ama Birjinaren izena duen kaperan, 1612. hamarkadan hasi zena…
Ez dago euskaldunok zer ziren eta oraindik direna argiago azal dezakeen hitzik. Ukaezina da, XVII. mendeko euskaldunentzat, penintsulako euskaldunak zirela deskribapen horretan ageri direnak. San Vicente de la Barquera, Santander, Laredo eta Castro Urdialeseko hiribilduak barne. Euskal Herriko lurran sartu gabe, euskal kostaldeko herriekin hain lotura ekonomiko estua zuten, garai hartako mapetan haietakoren bat Bizkaiko zati gisa aurkezten baitzitzaizkion. Hiribildu horiek beste bide bat hartu zuten gero, orain Kantabria deritzona osatu arte.
Hori XVII. mendearen hasieran gertatu zen. Baina zer gertatzen zen ia 300 urte geroago, XX. mendearen lehen erdian? Bada, badirudi gauzak ez zirela asko aldatu. 1903an, nafarrek, herri-harpidetzaz, beren foruen monumentu bat eraiki zuten Iruñeko erdialdean. Hemen ikus dezakegun bezala, monumentu horretan plaka batzuk daude, eta une hartako Nafarroako euskaldunek argi uzten zituzten beren printzipioak eta partaide izatearen sentimendua. Bost plaketatik bi oso argiak dira:
“GU GAURKO EUSKALDUNOK GURE AITASOEN ILLEZKORREN OROIPENEAN, BILDU GERA EMEN GURE LEGEA GORDE NAI DEGULA ERAKUSTEKO”.
“GU EUSKALDUNOK BESTE JAUN EZTEGU JAUNGOIKOA BAIZIK, ATZEKOARI OSTATUA EMATEN DEGU ONIRIZKERO BAINO EZTEGU NAI AIEN UZTARRIA JAZAN. ADITU EZAZUE ONDO, GURE SEMEAK”.
Baliteke oker egotea eta monumentu hori nafarren zati baten iritziaren alde bakarrik altxatzea, garai hartan euskal nazionalismoaren mugimendu jaio berriari atxikitzen baitzitzaizkion. Gauzen errealitateari erabat kontrajarria den zerbait, baina onar dezagun aukera badagoela. Nafarroan gauza asko gertatu ziren unean, eta guztiak, Nafarroako Askatasunak defendatzen zituztenen artean behintzat, gainerako euskaldunekin batera.
Zer uste zuten orduan lurralde horietako biztanleek, 1936an Errepublikako Gobernuaren aurka emandako kolpe militarrarekin bat egin zutenek. Mugimendu premiagabea, “aberriaren batasunaren” defentsaren ikuspegi berezi batek gidatua, diktadura bat ekarri zuena, Espainiari buruz zuen ideiaren definizio gisa “Bat, Handi Librea”.
Penintsulako euskal lurra zer zen eta, beraz, penintsulako euskaldunak nortzuk ziren argitzeko lehen erakustaldi publikoak baino argigarriagoa zenik ez dago, gogotsu eta arintasun ideologiko handienagatik gidatuak.
Horretarako, Gipuzkoako egunkari bat hartuko dugu. El Diario Vasco Wikipedian honela deskribatzen den egunkaria:
El Diario Vasco Gipuzkoan, Espainian, argitaratzen den ordaindu beharreko egunkaria da. 1934ko azaroaren 27an sortu zuen Sociedad Vascongada de Publicaciones elkarteak, eta lehen zuzendaria Pedro Pujol izan zen. Sortzaileen artean, garai hartako politikari kontserbadoreak zeuden, hala nola Ramiro de Maeztu edo Juan Ignacio Luca de Tena.2 Gaztelaniaz eta euskaraz elebiduna izan arren, %90 gaztelaniaz argitaratzen da. Gerra Zibila eragin zuen estatu-kolpearen ondorioz, El Diario Vasco matxinatuen alde agertu zen -ez baldean Juan March bankaria zen bere titularra-, eta gobernuak itxi egin zuen. Tropa frankistek Donostia hartu zutenean, El Diario Vasco berriro argitaratu zen.
Joan gaitezen bada egunkari hau berrargitaratu zeneko lehen une horietara, matxinatuek Donostia okupatu ondoren. Ikus dezagun 1937ko maiatzaren 2ko mantxetan. Hau da, 1937ko apirilaren 26an Gernikako bonbardaketa egin eta egun gutxira argitaratutako argitalpena.
Begiratu, esan bezala, mantxetan. Bai. Egunkariaren izenaren ezkerrean armarri bat agertzen da. “Laurac-bat” da, penintsulako euskal lurraldeak ordezkatzen dituen armarria: Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroa. Euskal nazionalismoaren aurkako egunkaririk itsusienek argitaratzen zuten egunkari hau. Beraz, ez dago inolako zalantzarik, nahiz eta “espainiartzat hartu orburuak arte” hartu, lau lurralde horietako biztanleak benetako euskal herritar gisa ikusten zituztela.
Zer gertatu da, orduan, diktadura amaitu zenetik gaur arte, errealitatea deformatzeko prozesu hori gerta dadin? Seguru asko, guztiontzat baliagarriak diren azalpenak izango dira. Baina guretzat, nafarrak “euskaldun izatetik ateratzeko” saiakera horren ardatzak bi arrazoi nagusi dira.
Alde batetik, Nafarroako eskuinak “Beaumontesa”-k XVI. mendearen hasieran Gaztelako inbasioa izan zutenetik lurraldearen ekonomia- eta gobernu-egituraren gaineko boterea mantendu nahi du .
Beste arrazoia talde sozial, politiko eta ekonomiko horiek euskal nazionalismoaren tesia Nafarroan sartzeko duten beldurrarekin lotuta dago. Gerra Zibilaren aurreko garaietan, intentsitate pixka batekin gertatu zen hori. Altxamendu militarrak ideia horiek “purgatu” zituen Nafarroan. Bai zeukatenekin batera hilobi komunetan lurperatuta amaitu ziren matxinatuek hildakoak, eta bai erbestera joan eta ihes egin zutenak ikusten.
Nafarrak euskaldunak ez direla esaten duten historialari eta politikari unionisten ehunka liburu, artikulu eta adierazpen ikusiko ditug. Baina egia, ura bezalakoa dena, zirrikitu guztietatik iragazten da, eta dena bustitzen du azkenean.
Gogoeta guzti honek eragin duen artikulua utziko dizuegu. Erreferentzia interesgarriz betetako testu interesgarria da, eta autoreari eskerrak besterik ezin diogu eman.
Alfanoticias – 2014/4/5 – Peru
VISITAN AL PERU REPRESENTANTES POLITICOS Y COMERCIALES DEL PAIS VASCO
En una larga conversación con nuestro profesor de Historia del Derecho Juan Vicente Ugarte del Pino en Madrid, alla por los años de 1990 cuando en el mes de junio llegaba a instalarse en la Residencia del Colegio Nuestra Señora de Guadalupe en Madrid, para dictar su Curso de Derecho Comparado en la Universidad Complutense Madrid, nos relataba mientras desayunábamos con el en la cafetería de la residencia pasajes de la historia de España y recuerdo haber conversado de forma distendida sobre los Vascos en el Perú de esas conversaciones guardo muchos recuerdos de nuestro maestro.
(Jarraitu) (Itzulpen automatikoa)
Alfanoticias webguneak jada ez du sarrera hori erabilgarri. Zorionez, Emprebask Peruk gorde egin du, eta haren webgunean kontsulta dezakegu.
Last Updated on Abe 21, 2020 by About Basque Country