Duela denbora bat, Frankista matxinatuek ezarritako gerrak eta diktadurak erbesteratzea behartu zuten euskal arkitektoek Venezuelan egindako ekarpenei buruz idatzi genuen. Gaur berriro helduko diogu gaiari, baina Frankismoaren aurkako konpromisoaren ondorioz erbesteratu ziren eta Mexikon lan egitera eraman zituzten hiru euskal arkitektorik buruz arituko gara.
Gaur, garai hartan bezala, matxinatu frankistek euskal gizarteari lapurtu zioten zerbaitez ari gara. Bere adimen onenetako batzuk. Venezuelara ihes egindako euskaldun batzuek beren harrera-herrialdera ekarritakoaz hitz egiten genuen orduan. Gaur gauza bera egingo dugu beste euskaldun batzuei buruz, eta hauek Mexikori eginiko ekarpenari buruz.
Izan ere, MAS Context-en webguneak, hiru euskal arkitektok Mexikon egin zituzten ekarpenei buruz artikulu bat argitaratu du. Lanbide horretan jarraitzeko aukera eman zien herrialdea. Hauek dira: Tomás Bilbao Hospitalet (Bilbo, 1890-Mexiko, 1954), Juan de Madariaga Astigarraga (Bilbo, 1901-1996) eta Arturo Sáenz de la Calzada Gorostiza (Labraza, 1907-Mexiko, 2003). Lan honetan bere lana zirriborratzen da, beste euskal erbesteratu batzuen partaidetzarekin lotuta. Ekarpen hori behar bezala ulertzeko beharrezkoa.
Ez da lehenengo aldia irabazi asmorik gabeko erakunde honek argitaratutako euskal gaiei buruzko artikulu bat jasotzen dugula. Illinoisen du egoitza, eta 2009an sortu zen, hainbat eremu eta ikuspegitako pertsonen parte-hartze aktiboaren bidez hiri-testuinguruari buruzko eztabaida bultzatzeko.
Argitaratu duten artikulua Juan Ignacio del Cueto Ruiz-Funes arkitekto mexikarrak sinatu du, eta hainbat ikerketa-lan egin ditu Amerikako Errepublika hartan erbesteratutako arkitekto errepublikanoen integrazioari buruz. Gai hori izan zen bere doktorego-tesiaren ardatza, «Arkitekto espainiar erbesteratuak Mexikon. Bere lana Espainia errepublikanoan (1931-1939) eta bere integrazioa Mexikon» izenarekin, 1996an Kataluniako Unibertsitate Politeknikoan aurkeztutakoa. Inoiz utzi ez duen eta urteetan zehar sakontzen jarraitu duen ikerketa-esparrua.
Haren azterketa, frankismoa euskal gizartearentzat eta espainiako gizartearentzat kaltegarria izan zen eremu ugarietako baten adibide bikaina da. Amerika osoa, bere aberria utzi eta kontinente hartan harrera bat bilatu behar izan zuten ehunka mila erbesteratu haien adimenaz, energiaz eta konpromisoaz bete zen.
Mexikok besoak zabalik hartu zituen matxinatuen eskuetan ez erortzeko erbesteratu ziren atzerritar haiek. Eta beraz, intelektualen, profesionalen, langileen… etorrerak onura gehien ekarri zizkion herrialdeetako bat ere bada. Hain zuzen ere, hauek hartutako errepubliken garapenean ekarpen handiak egin zituzten. Halaber, esker onez gogoratu behar da, Mexikoko Estatu Batuek ez zutela berriro Espainiako Estatuarekiko harreman diplomatikoak hasi, Franco diktadorea hil arte.
Juan Ignacio del Cueto Ruiz-Funesek euskal arkitekto hauek Mexikori eginiko ekarpenak erakutsiko dizkigu artikulu honetan. Pozten gaituen zerbait. Baina era berean, Francok, bere matxinadarekin eta diktadura kriminalarekin euskaldunoi lapurtu zigun guztia gogoratzeko ere balio du.
MAS Context-ek irailean argitaratutako artikulua eta 2008an Eusko Ikaskuntzaren RIEV aldizkariak argitaratutako autore beraren beste artikulu bat jaso ditugu. Bertan, gai bera jorratzen da: Imanol Ordorika euskal-mexikar arkitektoa (Lekeitio, 1931-Mexiko, 1988) eta Juan de la Encina arte-kritikaria (Bilbo, 1881-Mexiko, 1963) dagoeneko aipatutako hiru arkitutektuekin bilduz.
MAS Context – 2020/9 – AEB
Contributions of the Basque Exile to Mexican Architecture
The tragedy suffered by the Basque town of Gernika on April 26, 1937 under the bombing of the Nazi aviation was captured in a painting that would become an icon of the twentieth century art world. Its author was able to capture in 26 square meters all the horror that the Spanish society suffered during its Civil War (1936-1939). Guernica by Picasso is world renown, but not many know that it was created at the request of the Republican Government to be exhibited at the Spanish Pavilion in the 1937 International Exposition of Art and Technology in Modern Life held in Paris. That ephemeral building was one of the best examples of the short but productive period of modern Spanish architecture during the Second Republic (1931-1939).
(Jarraitu) (Itzulpen automatikoa)
RIEV – 2008 -Euskadi
PRESENCIA DEL EXILIO VASCO EN LA ARQUITECTURA MEXICANA
Este artículo aborda la trayectoria de tres arquitectos vascos que vivieron exiliados en México: Tomás Bilbao (Bilbao, 1890-México, 1954), Juan de Madariaga (Bilbao, 1901-Bilbao,1996) y Arturo Sáenz de la Calzada (Álava, 1907-México, 2003), así como del arquitecto vasco-mexicano Imanol Ordorika (Lekeitio, 1931-México, 1988) y del crítico de arte Juan de la Encina( Bilbao, 1881-México, 1963).
(Jarraitu)
Artikuluaren PDF-a hemen
Goiburuko argazkia: Arturo Sáenz de la Calzada. Librería de Cristal in the canopies of the Palacio de Bellas Artes, Mexico City, 1940. © Saénz de la Calzada Aguado family Archive. Courtesy of Juan Ignacio del Cueto Ruiz-Funes.
Last Updated on Abe 21, 2020 by About Basque Country