Blog honetako artikulu batzuetan, euskaldunen aztarnak gurutzatu egiten dira, mundu osoko euskaldunen historia korapilatsu, konplexu eta «poligonal»aren adibide txiki bihurtu arte.
Horietako bat WyoFile webguneak dakarkigu, Michael Shay-en artikulu baten bidez. David Romtvedtek argitaratutako azken liburuaz hitz egiten digu. Istorio hori sakonki sartzen da konexioen mundu konplexu eta eder horretan, kulturak harengana hurbiltzen diren askoren artean sortzen duen maitasunean eta bertan jaiotzen den hura defendatzeko konpromisoan.
Euskaldun baten, Iparragirre bardoaren, poemen historia da. XIX. mendean idatzi ziren, euskaldunen historian oso une zailean, eta haren ingelesezko itzulpenak lehen aldiz argia ikusi berri du Renon (Nevada), AEBetako Unibertsitateko Center for Basque Studies–ek argitaratutako liburu batean jasoak.
Dan Ansotegui musikari euskal-iparramerikarrak egoki dioenez, «Harrigarria da Joxe Mari Iparragirre bezalako euskal historia kultural eta literarioaren osagai nagusi bat ingelesez inoiz argitaratu ez izana».
Zorionez, hutsune hori Euskal Ikasketen Zentro honen argitalpen-zerbitzuari eta Iparragirre lana euskaratik ingelesera eraman duen Wyomingo David Romtvedt poetaren lanari esker konpondu da.
David Romtvedt-en historia ikusita, badirudi «euskaldunak» paper garrantzitsua izango zuen bizitza bat bizitzera «kondenatuta» zegoela. Oregonen jaio zen, euskal presentzia handia duen estatu batean; gaztetatik Arizonan bizi izan zen, euskaldunek beren arrastoa utzi zuten eta uzten duten AEBetako beste estatu batean; eta helduaroa Wyoming-en garatu du, non euskaldunen presentzia handi bera gertatzen baita, non Ikurrina bera baita haien konderri baten, Bufalo hiriburua den Johnson konderriaren banderaren oinarria.
Zalantzarik gabe, bere bizitza AEBetan euskal kulturarekin topo egiteko aukera asko zituen moduan garatu da. Baina topaketa hori kulturalaz haratago joan zen, Margo Brownekin ezkondu zen, Big Horn Mountaingo euskaldunen familia handi bateko kidearekin. Eta denok dakigu euskal emakumeek ahalmen egituratzailea dutela, familia antolatzeko eta indartzeko gaitasuna dutela. Askotan idatzi dugu euskal emakumeak euskal komunitatearen benetako argamasa direla, eta emakumeak direla euskal kultura kontserbatzeko benetako arduradunak eta, seguru, nazioaren biziraupenerako arduradunak.
Eta hori David Romtvedtek bizi izan du, lehen eskutik. Albiste hau eta haren historia irakurri ondoren, Pat Bieter Milwaukeeko katoliko alemaniarraren momentua gogoratu dugu, euskal emakume batekin ezkondu ondoren, Boiseko komunitatearen eta euskal kulturaren muinetako bat bihurtu baitzen.
Esaten duguna ulertzeko, David Romtvedt-ek euskara ikasi zuela, bere emaztearen nazioaren kulturaz blaitu zen, eta, zalantzarik gabe, komunitate horren berezko eskubideaz parte hartzen hasi zela pentsatu beharrik ez dago. Bera ez da jada «euskaldunen laguna», bera euskalduna da.
Bere liburuak birpasatu edo YouTubeko kanaleko bideoak birpasatu besterik ez da egin behar, euskaraz kantatuz entzuteko.
AEBetako mendebaldeko olerkari ibiltari batek, XXI. mendean ondo sartuta, euskaldunentzako garai zoragarri batean, bere herriaz eta kulturaz hitz egiteko euskal bardo batek eta baita ibiltariak idatzi zuen poesia ingelesera itzuli zuen.
Izan ere, ez dugu uste Iparragirreri jar dakiokeen titulua «monarkikoa» denik. Bera Euskal Askatasunen defendatzailea zen, garai hartako estandarrak baino askoz hobeak ziren askatasunak. Berak ezkongai bat babesten zuen, askatasun horiek, Foruak, errespetatuko zituela agintzen baitzuen. Eta erregegai koroa galdu zuen, ez oso garrantzitsua, beste erregegaiak, Isabel II.ak, lortu baitzuen. Garrantzitsua da, ordea, Isabelinaren garaipen horrek euskaldunen milaka urteko askatasun horiek indargabetzeko printzipioa markatu zuela.
Iparragirre, gobernaria edozein zela ere, monarkia hartatik euskaldunek gutxi, edo ezer ez espero zuketeela ulertu ez zuten garai batean bizi izan zen. Bera, bi anaik euskaldunen etorkizuna nazio subiranoa zela ulertu zuten baino urte gutxi batzuk lehenago hil zelako, Arana anaiak zehazki. Sabino Aranak garatu zituen euskaldunen subiranotasunerako mugimenduaren oinarriak, eta Euzkadi euskaldunen aberritzat definitu zuen. Herrialde subirano horrek errepublika konfederalaren itxura hartu beharko luke, eta, anai-arreba aske eta berdin gisa, euskal lurralde guztiak batu beharko lituzke, orain arte Frantziak eta Espainiak administratuak. Hori ez zuen ikusi, ezta Iparragirrek bizi ere, baina bere herriarekiko maitasunean eta galdutako askatasunagatiko sufrimenduan hazia ernetzen ari zen.
Horregatik guztiagatik, ez zaigu harritzekoa iruditzen Iparragirrek 48ko Paris barrikadetan amaitzea. Berak ez zuelako monarkiaren alde borrokatzen, bere herriaren eskubideen alde baizik. Hori dela eta, herri guztien eskubideekiko sentikorra da.
Azkenik, poetak berak artikuluari egiten dizkion bi zehaztapenak gustatzen zaizkigu, eta asko, Michael Shay ere bai. Hendaia, kazetariak Frantzia deitzen duena, gure herrialdearen zatia bat dela azaltzen dio, eta Gernikako bonbardaketa Gernikak jasan zuela eta ez Madrilek.
Istorio handi bat dakarkigu WyoFileren artikuluak. Eta David Romtvedt eta Nevadako Euskal Ikasketen Zentroaren lan handia.
WyoFile – 2021/4/30 – AEB
Exploring the roots of Basque poetry from a Wyoming perspective
The tree of Gernika is no metaphor but a real tree – or series of trees – grown over the centuries in the town of Gernika in northern Spain, known to most of the world as Guernica. The tree represents the centuries-old traditions of the Basques. You may know Guernica from Pablo Picasso’s haunting 1937 painting of the same name. Picasso’s inspiration was the fascist terror-bombing of Madrid during the Spanish Civil War.
(Jarraitu) (Itzulpen automatikoa)
David Romtvedten webgunea (Itzulpen automatikoa)
Last Updated on Uzt 20, 2021 by About Basque Country