Guillermo Zubiaga. Bizkaiko marrazkilaria eta ilustratzailea, 1972an Barakaldon jaioa
Duela egun gutxi, Selma Huxleyren heriotzaren berri tristea jaso genuen, ikertzaile honek, euskal balezaleek bere osotasunean Ternuan eta Labradorren izandako gesta ezagutarazi zuen.
Gaur, Euskal Kronikak saioaren sarrera hau argitaratuko dugu, Guillermo Zubiaga marrazkilari eta ilustratzaile barakaldoarraren kontakizuna jasoz, eta haren «Joanes or the Basque Whaler» komiki-seriearen eta ikertzaile anglo-kanadarraren aurkikuntzen arteko harremana azalduko digu.
Guillermo Zubiagak Estatu Batuetan igaro izan du bere bizitzaren zatirik handiena, eta han ikasi eta garatu du marrazkilari eta ilustratzaile gisa duen karrera. Ikasketak Loiuko Lauro ikastolan egin ondoren, 18 urte zituela Estatu Batuetara joan zen eta New Yorkeko Syracuse Unibertsitatean graduatu zen Arte Ederretan. Diplomaturaren aurreko denboraldian, tokiko marrazki eta animazio estudio batean lan egin zuen, Animotion, inc. Graduazioaren ondoren, komikiaren industrian hasi zen lanean, funtsen marrazkilari gisa.
MarvelCómics-en lan egitea lortu zuen X-FORCE tituluan. 2003/04an, B.P.R.D. tituluetan egin zuen lan Dark Horse cómics-en eta Image comics-en Graphica The Romp eleberrian.
Joanes euskal baleontziari eskainitako lehen trilogia argitaratu zuen 2009 eta 2014 bitartean. Hemen behin baino gehiagotan aipatu dugu telesaila. Ingelesez egin zuen, baina gero euskarazko eta gaztelaniazko edizioak ere izan zituen.
Orain, 2019ko abenduan, pertsonaia honi buruzko bigarren trilogia argitaratzen hasi da. Lehena bezala, Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikasketen Zentroaren laguntzarekin. Telesaila hasi eta 10 urtera argitaratu da ale hau.
Joanes or the Basque Whaler- Traganarroo’s Revenge. Guillermo Zubiaga
Laugarren emanaldi honi dagokionez, Traganarroo’s revenge izenekoan(Traganarruko mendekua), Buber’s Basque page enpresako Blas Urberuagak egindako «intro» txiki bat dago, eta hau euskal kulturaren Interneteko oinarrizko erreferentzietako bat da.
«Zorte gutxiko kapitainak, Joanesek, bere arima saldu dio itsas deabru bati, Traganarru deabruari, txalupa magiko baten truke. Txalupa hori balez betetako kostalde berrietara joan da tripulazioarekin.
Joanes Ameriketara daraman ibilbide arrakastatsu eta irabazizko baten ondoren, bere harrokeriak itsas deabruari desafio egitera eraman du eta honek giltzaperatzen ditu.
Espetxe mende bat geroago, Joanesek azkenean tripulazioa askatu du, baina, orain, ontzigintzako potentzia nagusiak euskal arrantza-flotan ari dira. Apaiz bihurtuta, gure protagonistak gerra santu bat antolatu du, britainiarren, daniarren eta beste potentzia batzuen aurka balio ez duena.
Badirudi bere denbora igaro dela, Joanesek bere heriotza antzezten du, eta egoera misteriotsu batean lurperatuta geratzen da hilobian markatzaile apal batekin Ternuako uharte bakarti batean. Bere historiaren monumentu bakarra»… Orain arte argi!
Nire istorioa idatzi eta marraztea erabaki nuenean, argi nuen euskal gai bati buruzkoa izan behar zuela. Euskal baleazaleen gaia aukeratu nuen horregatik, oso euskal generoa iruditzen zaidalako, Cowboys-ek AEBn izandako istorioen, Eskandinaviako saga bikingoen edo Japoniako samuraien narrazioen baliokidea. Bestela esanda, benetako euskal “western” generoa iruditzen zait.
Txiki-txikitatik Bakion igaro nituen nire haurtzaroko lehen 5 edo 6 udak, eta itsasoaz liluratuta nengoela gogoratzen dut, eta, zehazkiago, gure kostaldeko herri askotako armarrietan baleak duen irudi errepikatuaz. Gogoan dut kaxalote bat hondartzan hiltzera joan zela eta tartetxo bat abestu zuela… Hala ere, askoz geroago arte ez zen izan, hemen Amerikan eta unibertsitatean, azkenean gure baleazaleetan kontzentratu nintzela, eta hemen “denboraldi” baterako geratzeko ideia izaten hasi nintzenez, Estatu Batuetako merkatuan zerbait egiteko aukeraz jabetu nintzen.
Euskal mitologiako bilduma batetik edo Orreagako batailaren nire bertsiotik, aukera sorta bat iruditu zitzaidan (tira, zerrenda luzea da, ez baitut inoiz ideia faltarik izango). Hala ere, erabakitzea erraza izan zela onartzen dut; izan ere, esan bezala, beti sentitu izan dut erakarpen berezia gure baleazaleen istorioekiko. Baina norbaitek eta zerbaitek bultzatu ninduen bide horretan.
Gogoan dut nola hartu nuen erabaki hori. Unibertsitateko ikaslea nintzen marrazki bizidunen estudio batean lan egiten nuen bitartean ( Animotion.Inc). Egun batean, langileetako batek (Aaron Macdonald) National Geographic-en zenbakiz betetako kaxa bat ekarri zuen, eta aldizkari honen 1985eko uztaileko edizioaa dela eta aukeratu nuen baleazaleen historia bat.
Euskal baleazaleek XVI. mendean Ipar Amerikan izan zuten presentziari eta San Juan euskal baleontziaren ontzi-hondar aurkikuntzari buruzko 4 artikulu biltzen zituen.
1985eko uztaileko National Geographic aldizkariaren azala. XVI. mendeko Ipar Amerikako euskal baleazaleei buruz idazten da. Azaleko irudia barne
Euskal baleazaleei buruzko aldizkariko artikuluak:
16th- Century Basque Whalers in America { Excavating a 400- year- old Basque Galleon}
Archaeologists James A. Tuck and Robert Grenier describe the discovery of a 400- year- old whaling station and sunken ships. 16th- Century Basque Whalers in America { Unearthing Red Bay’s Whaling History}
James A. Tuck excavates centuries- old Basque whaling stations at Red Bay on Labrador’s coast. 16th- Century Basque Whalers in America { Discovery in Labrador: A 16th- Century Basque Whaling Port and Its Sunken Fleet}
Among the first to reap treasures of the New World, Basque voyagers made the Labrador coast the center of a booming oil industry. Photos by Bill Curtsinger and paintings by Richard Schlecht. 16th- Century Basque Whalers in America { The Indomitable Basques}
Robert Laxalt traces the Basques’ history and long record of exploration.
Artikulu horien irakurketak serie hau sortzera eraman ninduela esan dezakegu. Eta guzti hau ez litzateke posible izango, ezta aurkikuntzak, ezta «Joanes or the Basque Whaler»-en sorrera, Selma Huxley-ren lanik eta ikerketarik gabe.
Gainera, Amerikan ustezko euskaldunen eta euskararen presentzia goiztiarra dagoela uste badugu (batzuen iritziz, Colon iritsi baino lehen), gaia bera misteriozko aureola batez inguratuta dago. Horregatik, zalantzarik gabe, edukia bitxi bat da epikarako.
Dudarik gabe, Red Bayko (bere garaian Butus izenez ezaguna zen portua) San Juan galeoiaren ontzi-hondarra da, nire atal gogokoen honetan, aurkikuntza ikusgarrienetako bat.
Baleontzi hori, Pasaiako euskal portuan, Xabier Agote de Albaola biziberritzen ari da. Haren existentzia eta garrantzia ezagutzeakm nik dagoeneko susmo batzuk berretsi zizkidan, eta euskal balezaleak protagonista gisa hartuta, eleberri grafiko horiek asmatzeak eta gero egiteak piztu zidan txinparta pizten amaitu zuen.
Halaber, nire pertsonaiaren atzean euskaldunen eta munduko alde haren historiaren beste aurkikuntza garrantzitsu bat dago: Kanadan kontserbatutako testamentu zaharrenetako bat. Joanes de Etxanizerena, 1584an ur haietan hil zen Orioko balea-arrantzalea.
Bai. Ipar Amerikako idatzizko hiru dokumentu zaharrenetako bat da. Beste biak ere euskal arrantzaleen testamentuak dira: 1577ko Juanes de Larrumerena, eta Michael Barkhamek aurkitu berri izan duen 1563ko Domingo de Luçarena (Selmaren semea).
Dokumentu horiek, froga arkeologiko ukaezinekin batera, gure baleontzi zaharrak Ipar Amerikan goiz zeudela frogatzen duten dokumentu baliotsuak dira.
Istorio horietako protagonistak Joanes izena izateak, beraz, ia derrigorrezkoa ematen zuen. Are gehiago, izen hori behin eta berriz Joanes D’Etxeberryren kantuetan, «Balearrantzaleen otoitzak», edo Aita Barandiaranen Joanes Sotena baleontziaren historian agertzen dela kontuan hartzen badugu. Beraz, izena ezin zen beste bat izan.
Azken batean, «Joanes or the Basque Whaler»-en abenturak, 10 urtez egiten daramatzadan historia, euskal herritar mordoa biltzen duena kosta eta garai oso gogorretan, Selma Huxley euskal herritarren lagun aditu eta handi honen lanaren ondorio dira hein handi batean. Horregatik, «Joanes»-ek, euskaldun guztiek bezala, zor handia dio emakume horri.
Haren martxa galera handia da. Eta haren izena beti egongo da gure historiako epopeia handienetako batekin lotuta.
Bihotz bihotzez eskerrik asko beti, agur eta Ohore, goian bego
Agur zintzoena
«Joanes the basque whaler» lehen trilogia. Guillermo Zubiaga
Non lortu Joanes euskal balezalearen istorio ilustratuak:
Nevada Renoko Unibertsitateko Euskal Ikasketen Zentroaren webgunean: Hemen
