(Ezinbestekoa da sarrera honetan somatuko duzuen haserrea ulertzeko bi elkarrizketak irakurtzea)
Ez galdu Angel Lertxundiri egindako elkarrizketa, bizitzako kontuak, egun berean argitaratzen baitze komunikabide berean.
Direnak eta ez direnak esan zituen horrela Fernando Aramburu idazle espainiarrak, Donostian jaioa, Tusquets Editores de Novela VII. saria jaso ondoren “Años lentos” lanagatik:
“Nire belaunaldiko idazleek egokitu zaien garaiaren parean egon behar dute. Ez zutenak, agian, beldurragatik edo, nire ustez, orria pasatzeko desiragatik izan ziren. Ez da ahaztu behar ETA oraindik existitzen dela”. Arambururen ustez, autoreak ezin dira azalekoak izan. “Ez begiratu beste alde batera, Bernardo Atxaga bezalako autore batek egiten duen bezala. Gizon ez oso ausarta eta beldur handikoa da, zeinen azken eleberria Kongon gertatzen den, eta ez Euskal Herrian”, esan zuen.
Aramburu jauna egi absolutua delakoan imajinatzen dugu, azalekoa izateko literato batean idatzi behar denaren edo ez denaren neurri perfektua duelakoan, hala nola Atxaga, edo sakona, elkarrizketatua bera bezalakoa. Aspalditik ez genuen testu bakar batean pilatuta irakurtzen partzialitatez eta manipulatzeko eta engainatzeko borondatez betetako esaldi kopuru bera. Antzeko analisiak daude, eta Espainiako ultraeskuinaren webgune batzuetan irakur daitezke, Juan Telleria Gipuzkoan jaiotako espainiar batek musika jarri zion himno falangistari, oso debozio handiz kantatzen dutenek gordeta.
Aranburu jaunak arazo larri bat du: haurren traumak garaiko errealitate sozialarekin, inguruko munduarekin nahastu ditu. Euskal manipulatzaile nazionalista apurren lan ideologizatzailea azaltzeko erabiltzen duen istorioak, dirudienez, intelektual baten gogoeta baino, faltan harrapatutako gazte baten azalpena ematen du. 1960ko hamarkadan, Gipuzkoa, Euskadi osoa eta Espainiako Erresuma bezala, diktadura anker baten mende zegoela ahazten da, eta ez bakarrik mugimendu demokratiko guztiak, baizik eta euskal nazionalismoa, bereziki. Franco diktadorearen eta haren lagunen amesgaiztoen gorri-separatistak.
Onartu beharra dago hala ere, Aramburu jaunarekin bat gatozela zerbaitetan:
Elizaren erantzukizuna handia da. Argitzeko eta azaltzeko lana egitear dago. Oraindik erantzun ez duen galdera bat du Elizak: armak bultzatuko lituzketen gazte batzuen ideologizazioan duen inplikazioa.
Hala gaude, Espainiako Elizak oraindik ez duelako azaldu, eta ez duelako barkamenik eskatu, matxinada militarrari eta diktadura-erregimen frankistari laguntzeko egindako lanagatik.
A! Barkatu, ez zen horretaz ari. Guztiaren ondoren, Espainiako Elizaren historiaren zati horrek, milioika hildako eragin zituzten ekintza ilegalen babesa eta 40 urte iraun duen beldurrezko erregimena besterik ez du ekarri. Auzo-talde bateko demokraziaren, askatzaileen eta nazionalisten aldeko desbideraketa maltzur, onartezin eta beldurgarriekin ezin da konparatu. Izan ere, auzo-apaiztxo haiek euskal kleroaren zati esanguratsu batek zuen jarrerari eutsi eta hura defendatzea besterik ez zuten egiten; izan ere, Gerra Zibiletik, herriaren ondoan egon zen eta diktaduraren aurka agertu zen… Bere herriarekin, kulturarekin eta eskubideekin konprometitutako Euskal Eliza. Diktadurako urte beltzetan zehar, Erregimenaren aurkako oposizioagatik kartzeletan preso egondako euskal apaizak ere egon ziren. Euskal Eliza, zaindua eta jazartua, gure herrialdeko kultura defendatu zuena, pobreen, gizabanakoen eta taldeen eskubide politikoen eta gizarte-eskubideen defentsaren abangoardian mantendu zena. Hego Amerikako misiolarien bidez, Askapenaren Teologia abian jartzeko eta Nazareteko Jesusen Eliza defendatzeko zeregin nagusia izan zuen euskal eliza honek. Hori da Aramburu jauna gogaitzen eta haserretzen duen Eliza.
Izan ere, Aramburu jaunak ahaztu egin du apaiz haiek, gorri-separatista haiek, euskal eliza hura, salbuespen bat zirela diktadorearen babespean zebilen Eliza baten barruan; matxinatu faxistek erabili zituzten armak bedeinkatu zituena; eta, txalotu ez zituztenean, agintarien laguntzarekin eta oniritziarekin egindako errepublikanoen hilketak justifikatu zituztela. Auzoko apaiz haiek, Munstroari ahalik eta ondoen aurre egiten zioten. Ulergarria da, halaber, Espainia Bakarrarekiko maitasun sakona zuen gazte batentzat, ez zela atsegina.
Aramburu jaunak erabaki du zer gaiztoak ziren euskal nazionalistak. Oso gaiztoak ziren, ezbairik gabe, Espainiaren aurka zeuden. Francoren Handia eta Librea zena, eta haren aliatu ideologiko eta interesgarriak. Gainera, minduta dago, euskaldunak “pribilegiodunak” zirelako, euskaraz hitz egitea debekatuta ez bazegoen ere, agintariek gaizki ikusten zuten. Hori guztia norberaren bizipenen eta haurren traumen arabera, ez baitzioten utzi gitarra eta txistua jotzen.
Ondoren, elkarrizketatzailearen jarrera atseginarekin edo ezjakinarekin egiten dugu topo, galdera hau egiten dionean:
– Nolakoak ziren, hemen Mexikon esaten den bezala ETAren sikarioak?
Sikario deitzen dituenean (sikario edo soldatapeko hiltzaile bat, prezio baten truke enkarguz hiltzen duen pertsona da), ahaztu egiten da 60ko eta 70eko hamarkadetako ETAko kideak aipatzen ari dela. Aramburu jaunaren gaztarokoak. Gazte haiek diktadura bati aurre egiten zioten garaikoa. Egia da, idazlearentzat euskal mugimendu nazionalista eta antifaxista hura ez zela zuzena. Baina kezkagarriena da, elkarrizketan ez dela argi ikusten ez ote zuen zuzena, bortitza, nazionalista edo anti-frankistatzat hartzen.
Baina, egia esan, Aramburu jauna gai da galderari erantzuteko orduan elkarrizketatzailearen maila eskasa gainditzeko. Ez dio erantzuten nola galderari, baizik eta nor ziren, edo nondik zetorren. Bi arketipotan banatzen ditu honetarako: familia nazionalistetatik zetozen euskaldunak, Euskal Herria biktima zela uste zutenak (egia da, Francoren diktadurak ez zuen biktimarik sortzen), edo militantziaren bidez integratzen saiatzen ziren etorkinen edo etorkinen seme-alabak. Hori Mexikon egiten du, non independentzia, etorkinen seme-alabek eta bilobenpean izan zen, eta Francok Gerra Zibila irabazitakoan ihes egin behar izan zuten espainiar errefuxiatu errepublikanoen bilobak dituzten. Espainiar horien seme-alabek ez ote lukete eskubiderik izango Mexikoko bizitza sozial eta politikoan parte hartzeko? Dirudienez, Aramburu jaunarentzat ez. Izan ere, guztiaren ondoren, etorkinen seme-alabak besterik ez ziren. Ez dugu uste jarrera klasistagoa eta arrazistagoa denik, horrela pentsatzen dutenena baino.
Gero ausartzen da, Donostia, barkatu, 60ko hamarkadako San Sebastian iraintzen du. Argi eta garbi esaten du:
San Sebastianen bizi ginenok abantaila bat genuen: ordu-erdian mugaren beste aldean geunden, eta liburuak, prentsa edo musika debekatua eros genezakeen Espainian. Harrotasun kosmopolita mantendu zuen hiria zen, eta zinemaldiari eutsi zion, jazzaldia inauguratu zuen… Munduan leku bat hartzeko gogoa zuen. Gero hori galdu egin zen, batez ere 1977-1987 hamarkadan, eta nazionalismoak erantzukizun bat izan zuen galera horretan.
Ze lotsa gutxi, zer miseria. Franco hartzen zuen Donostia hura, hau da, hiria menderatzen zuen buruzagi frankista klasea, benetan kosmopolita eta irekia zen beretzat. Ez hauteskunde demokratikoak irabaztera eta Monarkia parlamentarioaren hasieran gobernatzera ausartu ziren baserritar nazionalista haiek bezala. Aramburu jaunari ez zaio axola 1977 eta 1987 bitartean mundua oro har, eta Euskadi bereziki, ezagutzen den krisi handienetako bat bizi izana; ez dio axola erakunde demokratikoek berregin behar izatea gobernari frankisten ezgaitasunak eta ezintasunak suntsitutako herrialdea. Aramburu jaunaren aburuz, hori guztia nazionalisten aitzakia besterik ez da, Gipuzkoako hiriburuarentzat benetan positiboa zena, frankistek gobernatzea zela frogatzen saiatzeko, “garai onak ziren haiek”.
Printzipio ideologiko eta moralak argi eta garbi definitzen jarraitzeko, Aranburu jaunak euskaraz idazten duten euskal idazleei buruz hitz egiten du. Harentzat, euskarazko irakurleak izatea eta, beraz, laguntza ofiziala behar izatea fikzioa da. Argi dago, euskaraz hitz egiten duen baten batek, hizkuntza primitibo eta burutugabe hori, zerbait irakurtzeko gogoa badu (gauza zaila), gaztelaniaz edo frantsesez irakurtzeko, hau da, bi hizkuntza zibilizatutan eta etorkizuna dutenetan egin lezake. Gainera, euskarazko idazleak literaturako sikario batzuk besterik ez dira (elkarrizketagaiak elkarrizketari erantsitako terminoa erabiltzeagatik). Guztiaren ondoren, berak dioen bezala, Diru-laguntzak arrisku bikoitza du: idazle izateko aukera ematen du, baina badakizu, bidetik ateratzen bazara pastelaren zati bat galtzen duzula. Ez digu azaltzen zer bide jarraitu behar den, ETAk, bortitzek edo, oro har, nazionalismoak markatzen badu. Baina badirudi, Auzitegi Nazionalak berrikusi behar duela.
Eta hor eskaintzen dio muga hori Bernardo Atxagari, ausardia gutxiko eta beldur handiko pertsonatzat hartzen duena, EGIA idazteko gai ez dena; beraz, badirudi arrazoi krematistikoak eta koldarkeria moralekoak direla. Hori bai, berak EGIA idazten du. Erresumako hiriburuan botere politiko eta ekonomikoei hainbeste gustatzen zaien hori. Izan ere, marketing-kanpaina egoki baten bidez ziurtatzen ditu edizioak, eta sariak eta hitzaldietarako gonbidapenak eskaintzen dizkizu…Hori bai dela EGI erreala. Azken finean, nola ez, hain emaitza onak ematen badizkio.
Azkenik, politikaz hitz egiten du (ironia bat da, elkarrizketa osoan hitz egin duen gai bakarra delako), eta ETAren amaieraz eta horrek sortzen dizkion zalantza eta beldurrez hitz egiten du. Zalantzarik gabe, erakunde terroristak indarkeria behin betiko uztea izan da euskaldunok azken urteotan jaso dugun albiste onenetako bat. Hala ere, badirudi Aramburu jaunari ez zaiola grazia handirik egiten, edo, hobeto, ez dio konfiantza handirik ematen:
ETA, indarkeria erabiltzeko sortutako erakundea da. Indarkeria horrek iraun egiten du, nahiz eta ez jardun. Orain, 800 gizaki hil dituzten pertsonengan konfiantza izateko eskatzen zaigu, eta ezezko biribila ematen dut. ETA ez da desegiten presoen askapenagatik presioa egiteko duen gutun bakarra delako. Presoen truke desegitea da amaieraren gakoa.
Duela 30 urte pasatxo, herritar askok konfiantza izan behar izan genuen, indarrez, demokrazia bihurtuko zirela esaten zuten sistema frankistako kideengan. Bere ideologia frankista alde batera uzteko, bere krimen guztien amnistia osoa besterik ez ziguten eskatu. Baina noski, hori gutxi zen. Beraz, beren postuetan jarraitzeko eskakizuna egin ziguten, hala nola, poliziak, epaileak, abokatuak, funtzionarioak… Hori guztia hutsunea besterik ez da, talde terroristaren eskaera onartezinarekin alderatuz gero, hau da, presoei irtenbidea bilatzea.
Orain dela 35 urte, ez zen desnazifakizio-prozesurik behar izan, nahiz eta denak Erregimen faxista bateko kide izan, mundu osoko mugimendu nazien lagun eta laguntzaile. Orain, ezbairik gabe, ezker abertzaleko kideek, erradikalenek behintzat, sistema demokratiko batean bizitzen ikasi beharko dute, non ulertu behar baitute ezin zaizkiela ideiak besteei inposatu indarrez. Baina espainiar haiek, Francoren diktadura-erregimenaren babesle eta protagonista izan zirenek, horretarako gai izan baziren, zergatik pentsatu kasu honetan zailagoa izango dela?
Nota
Fernando Aramburuk 2001ean irabazi zuen Euskadi Literatura Saria (gaztelaniaz), “Los ojos vacios” lanarekin (kasualitatez, aurten saria eman dion argitaletxeak argitaratuta). Ez dakigu garai hartan azaleko idazlea bazen, edo sari hori ematea araua berresten duen salbuespena izan zen.
Orduko 3 milioi ptako saria emateko, hau da, duela 10 urteko 18.000 euro inguruko saria emateko epaimahaiaren justifikazioa:
Epaimahaiak “Euskadi” literatura saria ematea erabaki du, 2001. urteko gaztelaniazko literatura modalitatean, FERNANDO ARAMBURUk idatzitako eta 2000. urtean TUSQUETS EDITORESek argitaratutako LOS OJOS VACÍOS izeneko liburuari, literaturaren kalitateagatik eta gaur egungo eleberri pikareskoaren tradizioarekin duen loturagatik; autorearen ironia oso alegoriala da, ia mitikoa, xx. mendeko lehen erdialdean, egungo irakurketak eskeintzen duen pertsonaien eraikuntzan.
El Informador – 2011/12/4 – Mexiko
Los escritores vascos no son libres
El escritor Fernando Aramburu (San Sebastián, 1959) ganó el martes pasado la séptima edición del Premio Tusquets por su novela Años lentos, en la que, a través de las experiencias de un niño, recrea el nacimiento del grupo terrorista ETA. El fallo del premio, dotado con 20 mil euros (casi 400 mil pesos), se hizo público en la Feria Internacional del Libro de Guadalajara. El jurado del premio, formado por Juan Marsé, Almudena Grandes, Juan Gabriel Vásquez, Rafael Reig (ganador en 2010) y Beatriz de Moura, valoró “la narración dickensiana de una infancia en los años sesenta en el País Vasco” y el que Aramburu ofrezca una brillante reflexión en la que el recuerdo personal y la memoria colectiva se unen en un turbio trasfondo de complicidades con la violencia etarra.
(Jarraitu) (Itzulpen automatikoa)
——————–
Rio Negro – 2011/11/30 – Argentina
Fernando Aramburu obtuvo el Premio Tusquets de Novela
El escritor vasco Fernando Aramburu se hizo acreedor al VII Premio Tusquets Editores de Novela con “Años lentos”, informaron ayer los jurados en el marco de la Feria Internacional del Libro de Guadalajara. Los jueces, entre quienes estuvieron los escritores Juan Marsé, Juan Gabriel Vázquez, Almudena Grandes, Rafael Reig y la editora Beatriz de Moura, valoraron “la narración dickensiana de una infancia en los años 60 en el País Vasco”.
(Jarraitu) (Itzulpen automatikoa)
Last Updated on Abe 21, 2020 by About Basque Country
