Antiokiako Kolonbiako departamenduaz eta bere Euskal Etxe aktiboaz askotan hitz egin dugu. Gaur, munduaren zati hartara itzuliko gara Antiokiako Euskal Ikasketen Zentroko sustatzaileetako batek, bere kontuan eta euskal etxekoan, Juan Carlos Iragorrik sinatutako artikulu bat jaso duelako, El Tiempo egunkari kolonbiarrak 2001ean argitaratua.
Zergatik du interesa duela 20 urteko artikulu honek? Oso sinplea da. Izan ere, bere diskurtsoaren ardatza, haran haietan dirudienez ezaguna den uste bat zalantzan jartzea delako, Antiokiako departamenduko biztanleek duten neketasun-irudia garai kolonialeko euskal migratzaileen eraginaren ondorio dela.
El País egunkari madrildarrean jasotako informazioetan, American Journal of Human Genetics aldizkariak argitaratutako azterlan bati buruzkoan, Mónica Salonomek sinatutakoetan, iritzi hori zalantzan jartzeko erabiltzen da. Medellinen egindako azterlan horretan, Antiokiako Unibertsitateko Medikuntza Fakultateko eta San Vicente de Paul Unibertsitate Ospitaleko ikasleak eta langileak ziren 80 pertsonen DNA aztertu zen.
Ikerketaren ondorioek, Hego Amerikako eskualde horretara iritsitako kolonoak batez ere Espainiako hegoaldetik zetozela adierazten dute, eta proportzio txikiagoan Euskal Autonomia Erkidegotik eta Kataluniatik; gainera, juduen eta Afrikako iparraldearen ezaugarri genetiko tipikoak identifikatzen dira.
Bada, azterketa hori nahikoa da Iragorri jaunak (euskal abizen ukaezina) ondorio hau atera dezan: oso zalantzazkoa da Antioquia-Lanaren binomioaren lotura, euskalduna izatea.
Egia esan, 2000. urteko azterlanak argi dagoena baino ez du erakusten, euskal populazioa Gaztelako erregearen Amerikako Kolonietara iristeari dagokionez behintzat: gutxi izan ziren bertaratutako euskaldunak.
Izan ere, euskaldunei Amerika hartan , infernuan erregeei gertatzen zitzaiena gertatzen zitzaien, garai hartan Amerikan zeuden euskaldun gutxietako batek bertan esaten zuenez: Lope de Aguirre, Oñaten jaio eta Margarita uhartean hil zen euskalduna. Konkistatzaile horrek, 1561ean Felipe II.ari idatzitako gutunean, Panamatik Patagoniara zihoazen lurren independentzia aldarrikatu zuen «Pirutik». Eta han esaten zuen «errege gutxi joaten dira infernura, gutxi zaretelako». Francisco Igartuak, Oñatiko beste euskaldun batek gogorarazten digun bezala, gaur egungo Perun jaioa. Esan beharrik ez dago bere oroimena, errege bati aurre egiteko ausardia izugarria kondenatuta geratu zela.
Jakina, euskaldun gutxi iritsi zirela Amerikako alde hartara. Izan ere, oso euskaldun gutxi zegoen gaztelaniekin, andaluziarrekin, katalanekin… Eta, beraz, euskaldunen emigrazioa oso handia izan arren, txikia izan zen beste batzuekin konparatuta.
Baina desberdina izan zen. Populazio txikia zen, eta garrantzi handiko kokapen sozial, ekonomiko eta politikoa lortu zuen. Bai Amerika kolonialean, bai independentziaren ondoren osatu ziren errepublika amerikarretan.
Adibidez, Potosin, orduan Peruko Erregeordetzan eta gaur Bolivian izandako Euskal-Bikuina Gerra dugu adibide bezala, Lope de Agirreren gutuna jaso eta 60 urtera izandakoa.
Ekonomiaren, gizartearen eta politikaren aldetik hain indartuta zegoen jarrera horretan, funtsezkoa izan zen, ezbairik gabe, kaparetasun unibertsalaren printzipioa, biztanle gehienei arbitrariotasun- eta abusu-garai hartan euskal noble eta, beraz, eskubidedunen alde egiten zuena.
Euskal Herriko lurraldearen zati handi batean, hau da, Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroan, euskaldunek kaparetasun unibertsalaren onarpena lortu zuten. Nekazariak, eskulangileak, arrantzaleak, merkatariak… kapareak izaten uzten zuen. Beraz, penintsulako gainerako erresumetan ez bezala, Amerikara bidaiatu zuten jendeen lanaren, ahaleginaren eta konpromiso kolektiboaren kultura sakona eta nobleak izateak ematen zizkien eskubideak batzen ziren. Nobleziaren mailarik apalenekoa, baina nobleak.
Lanaren kultura hori ez dago geneetan grabatuta, baizik eta euskal herritarrek belaunaldiz belaunaldi jasotako eta transmititutako hezkuntzan, bizitza zaila eta baliabide urriak zituen lurralde batean bizitzera ohituta baitzeuden. Lurralde pobre horretan, lanaren kultura horrek eta komunitate solidarioaren, auzolanaren, pentsamoldeak bakarrik bermatzen zuten biziraupena.
Baliteke euskaldunek egindako lanaren kultura hori Antiokiako komunitatean sustraitzea. Ez da, inola ere, euskaldunon ezaugarri esklusiboa, baina bai euskal herritarrak definitzen duen eta definitzen zituen tipologiaren funtsezko zati bat.
Gaur egun, gure herrialdeko biztanleen ezaugarri genetikoak ez dira XVI. mendekoak bezalakoak. Baina ez dira geneak gaur egungo euskaldunok gure arbasoetatik jaso dugun herentziarik garrantzitsuena. Herentzia garrantzitsua beste bat da: kide sentitzea, kultura, konpromiso soziala eta emandako hitza errespetatzea.
Zalantzarik gabe, antioqueñoek esfortsuaren bitartez, eta gertaerekin irabazi dute, langile izatearen irudi hori. Eta, era berean, ez dugu zalantzarik, herri-jakinduria horixe bera dela, jakintsua, eta izate mota hori hein handi batean euskal herentzia dela dioen ideia horrek, arrazoi sakonak ditu existitzeko.
Gainera, Antiokiako paisaiak ikusita, ez da zaila ulertzea euskaldunek “etxean bezala” sentitzea.
Hona hemen “El Tiempo” aldizkariaren artikulua, American Journal of Human Genetics aldizkarian argitaratutako azterlana, eta Paco Igartuak Lope de Agirreri buruz idatzitako artikulua.
El Tiempo – 2001/1/8 – Kolonbia
LOS ANTIOQUEÑOS NO SON TAN VASCOS
No son pocos los que atribuyen la laboriosidad de los habitantes de Antioquia a la inmigración de vascos a esa zona del país durante la Conquista. Pero, ojo: pueden estar equivocados, según divulgó recientemente en una nota el prestigioso diario madrileño El País.
(Jarraitu)
Google Itzultzailea. El Tiempok ez du onartzen Googleren itzulpen-sistema automatikoa. Testua ebaki eta itzultzailearen orrian itsatsi behar da
American Journal of Human Genetics- 2000/10/13 – AEB
Strong Amerind/white sex bias and a possible Sephardic contribution among the founders of a population in northwest Colombia.
Historical and genetic evidences suggest that the recently founded population of Antioquia (Colombia) is potentially useful for the genetic mapping of complex traits. This population was established in the 16th-17th centuries through the admixture of Amerinds, Europeans, and Africans and grew in relative isolation until the late 19th century.
(Jarraitu)
Google Itzultzailea. American Journal of Human Genetics-ek ez du onartzen Googleren itzulpen-sistema automatikoa. Testua ebaki eta itzultzailearen orrian itsatsi behar da
Euskonews – 2003 – Euskadi
Que jamás haya memoria del traidor
Lope de Aguirre, vilipendiado por muchos y por otros tenido como el primero que proclamó (sin fortuna) la independencia de un Perú que comenzaba en Panamá y concluía en el estrecho de Magallanes, se autoretrata en la insolente carta que le envió al rey Felipe II, el poderosísimo hijo del “invencible” Carlos V, tratándolo de tú. Es la carta de un alucinado que expone las razones de su rebeldía e, indirectamente, responde a sus enemigos.
(Jarraitu) (Itzulpen automatikoa)
http://www.euskonews.eus/0201zbk/kosmo20101es.html
Last Updated on Abe 21, 2020 by About Basque Country