Gaur, Gernikako Bonbardaketaren 80. urteurrenarekin bat eginez, gertatutakoaren egia mundo osoan zabaltzera lagundu zuen kazetariari omenaldia egiten zaio. Guk, gertaera honi buruz urtero egiten dugun artikulua egiteaz gain, honetara gehitu nahi gara, pertsonai honek “Euskaldunon lagun” bezala kontsideratzeko egindakoa kontatuz, baina bereziki nola kazetari bat “Egiaren lagun” bihurtu daitekeen adierazi.
Noel Monks ahaztu gabe noski, Daily Expresseko berriemailea, nor Gernikako Bonbardaketaren testigu ere izan zen eta nori buruz gal ezin dezakezuen artikulu bat idazten dugun.
George Lowther Steer Bilbora Gerra Zibilero frontea biltzera heldu zenean, 28 urte baino ez zituen, baina bere adina alde batera utziz 1935ean Etiopiako italiar inbasioa bildu zuen gerrate korrespontsal ohitua zen.
George Steel East Londoneko aerodromoan, 1938ko urriak 2an.
Steer beste gazte batekin topatu zen han, Jose Antonio de Aguirre, bera baino 5 urte zaharragoa, momentu batetan sortutako Euskal Ejertzituaren gudari eta frankista matxinatuen arteko borrokaren soinuarekin batera Gernikako Arbola azpian euskaldunon lehen Lehendakari karguaren zina egin zuenarekin.
Bere liburua, The Tree of Gernika: A field study of modern war irakurri dutenek, badakite Hegoafrikako britaniar honek, Agirrerekin adiskidetasun sakon eta miresmenez betetakoa izan zuela, eta era berean, betebeharrak alde batera eta mundua akabatzeko mehatxua egin zutenen faszismoaren aurka borrokatzera joan ziren euskaldunekin gertuko sentitu zeal
Agirrek, ezta beste euskaldunek, ezta Steer berak ere imajinatzen ez zutena, kazetari gazte honek Egia eta Euskal Herriaren Kausaren babesearen aurrean izango zuen paper garrantzitsua zen.
Londreseko The Times egunkariarentzat idatzitako kronikak, britaniar merkantzi-ontzien heltzea herrialde hartako armatuaren babesarekin batera, matxinatuen itsas blokeoa apurtu zutela kontatzen hasten ziren. Bilboko amaiera eta Santanderreko bidean, inoiz bueltatuko ez ziren askoren erbestearen hasierarekin amaituz.
Baina, zalantza gabe, 1937ko apirilak 26an, Steer eta euskaldunen arteko erlazioa finkatu zen. Egun hartan, matxinatuak eta bere alemaniar eta italiar lagunek, Gernika beste zimenduetararte suntsitzea erabaki zuten.
Berria Bilborarte heldu zen: “Gernika sutan dago”. Steer Torrontegi hotelean afaltzen zebilen, atzerritar berriemaile batzuekin batera: Reuterseko Christopher Holme britaniarra; Star eta Daily Heraldentzat idazten zuen Keith Scott Watson; Ce Sior egunkari frantzeseko Mathieu Corman; eta Daily Expresseko Noel Monks (matxinatuek kontrolatzen zuten gunetik kanporatua, Steer bezala, eta era berean Gernikan gertatutakoaren egia zabaltzearen lanean rol garrantzitsua izandakoa).
Guztiek jo zuten Gernikarantz gertatutakoa ezagutzeko. Momentu hartan, Monksek ez zekien arratsalde hartan Bizkaiako errepidean beste lagun batzuekin batera, haiekin akabatu nahi zuten Heinkeld 51 talde batengatik 15 minutuz jasotako metrailaketa batetik ihes eginez, bonba batek egindako zulo batean egon beharra, bonbardaketa hartan parte hartu zuten hegazkinen lana izan zela.
Ez Steerek, ez Monksek, ezta beste berriemaileak ez zeuden prest gau hartan ikusi zuten ikusteko: Euskaldunon Herri Sakratu hura ehundaka biktimekin sutan.
Kazetari horietako asko urgentzi kronika bidaltzeko Bilbora arin batean joan ziren heinean, Steer bertan geratu zen, testiguekin eta baita su-eragile bonba batzuen hondakinak batuz. Proba horiekin bueltatu zen, eta urgentzi kronika hura bialdu gabe, Gernikatik Bilbora joan ziren errefuxiatuekin hitz egiteko hurrengo goizera arte itxaron zuen, geroago Gernikara bueltatzeko, suntsiketa egunez ikusteko asmoz.
Bilbora berriz bueltatu zenean, Gerra Zibil osoaren berriemaile batek bialdutako kronika bikainena bidali zuen, tonu “neutro eta sentsazionalismo” gabe.
Gernikako Bonbardaketa 1937
The Times eta The New York Timesek argitaratua, kazetari batek historia bat kontatzeko eraren adibide bihurtu da.
GERNIKAKO ZORIGAITZA. AIREKO ERASO BATEAN SUNTSITUTAKO HIRIA. TESTIGU BATEN KONTAKIZUNA.
Gure ordezkari bereziarena. BILBAO, apirilak 27
Gernika, euskaldunen hiri zaharrena eta kultura tradizioaren zentru, atzo arratsaldean matxinatuen aireko eraso batengatik suntsitua izan zen. Lerroen oso atzetik kokatutako hiri ireki honen bonbardaketak 3 ordu eta laurden iraun zuen, alemaniar modeloko hiru hegazkinez osotutako flota batek, Junkers eta Heinkel hegazkin bonbardekariek, gehienez 450 kilo pisatzen zuten artefaktuak eta kilo bateko aluminioz egindako 3.000 jaurtigai su-eragile baino gehiago bota zituzten hiriaren gainean. Ehiza-hegazkinak bitartean, hiriaren zentrura jaisten ziren, beraien metrailadoreekin, zelaietan babesten ziren hiritarrekin akabatzeko.
Laister, Gernikako hiri oso sutan zegoen, euskal arrazari buruzko hainbat artxibu zituen eta egun batean Euskal Parlamentua bildu zuen Batzar-Etxe historikoa izan ezik. Gernikako haritz famatua, 600 urte dituen motxondo zaharra, eta mende honetako kimu berriak, osorik irten ziren. Hemen, Espainiako erregeek, Bizkaiko eskubide demokratikoak (fueroak) errespetatzeko zina egiten zuten lekua. Horregatik, subiranoen aldetik, Bizkaiko jaun eta ez errege titulu demokratikoarekin leialtasun hitza jasotzen zuten. Santa Maria parrokia-eleiza ere ez zen suntsitu, kapitulu-gelak baino ez zituen kalteak jaso, bonba su-eragile batek jota…
New York Timesen 1937ko apirilak 28an argitaratutako George L.Steeren kronikak. Aurrealdea eta 4.orrialdea.
Telegrama hark, euskaldunen historia aldatu zuen; munduak Bilbon gertatzen zenari buruzko pertzepzioa, matxinatuen irudiari min asko eragin zion; Britainia Handia eta beste hainbat lekuk euskal umeei babesa eman zien; Picasso inspiratu zuten…Laburbilduz, telegrama hark Historia egin zuen.
James Holburn, Espainiako iparraldeko matxinatuen taldeko The Times aldizkariaren berriemaileak, hauen bertsioa bidali zuen egunkarira, bonbardaketa ezeztatuz eta “gorriak” hiri hura erretzearen errua leporatuz.
The Times eta The New York Timesek argitaratua, kazetari batek historia bat kontatzeko eraren adibide bihurtu da.
BESTE BATZUEK ZUK GERNIKAN GERTATUTAKOARI BURUZKO KRONIKA EZEZTATZEAGATIK OINARRIDUN BAIEZTAPENAK BIALTZEA ESKATZEN DIZUGU
Steerrek honela erantzun zien apirilak 28an:
Salamankak Gernikako suntsiketa ezeztatzeak ez du inor harritu hemen, nahiz eta hain beldurgarria izan ez antzekoa izan zen Durangoko bonbardaketa ere ezeztatu zuten eta, britainiar testigu okularrak izan arren.
Etxe gabe geratutako ehundaka pertsona nahigabetuekin hitz egin dut, eta guztiek ematen dute gertatutakoaren deskribapen berdina. Gernikan bonbek eragindako zuloak nik neuk ikusi ditut eta neurtu ere, eta aurreko egunean hiritik pasatu nintzelez, ez zeudela han adierazi ahal dut.
Gernikan, aluminioz egindako alemaniar bonba su-eragileak bildu ziren, “Rheindorf, 1936” markakoak. Erabilitako hegazkin alemaniarrak Junkers 52ak izan ziren (bonbardaketa pisutsua), Heinkel 111 (bonbardaketa semiposutsua) eta Heinkel 51 (ehiza-hegazkinak). Nik neuk jaso nuen metrailadore hauen erasoetako bat Arbazegitik Gerrikaizetarte bonba zulo batean, Gernikatik bueltatzen ziren sei ehiza-hegazkinengatik. Matxinatuen erasoaldien hasieran Otxandiano inguruetan harrapatutako alemaniar pilotoen deklarazioen arabera, apirilaren hasieran, hegazkinlari guztiak alemaniarrak ziren eta baita ia tripulazio guztia; aparatuek Alemaniatik irten ziren otsailaren hasieran.
Hemen ikusten da matxinatuek egindako aireko indar guztia alemaniarra zela, Fiat italiar ehiza-hegazkinez eta Savoia 81 hiru aparatuez gain.
Gernikatik Kronika hark, eta Egiaren defentsa hark, ez zen erosoa izan Steerentzat.
Gestapoak jarraitzen zituen gaizkileen zerrendan biltzera eraman zion eta era berean Britainia Handia hartzerakoan atxilotu beharreko 2.820 pertsonen taldean ere. Era berean The Timesetik bota zuten “errepublikanoei laguntzeagatik”.
Baina era berean, euskaldun guztiek irakurri beharreko liburu bikaina idaztera eraman zuten. Totalitarismoak kontrolatuko zuela zirudien munduan, bere Askatasuna eta Demokrazia defendatu zuen gizartearen liburu bat idaztera.
Steeren bere bertsioa defendatu zuen, zein gertatutakoarekin batera zetorren, frankistek eta europako kazetariek esaten zutenaren kontrakoa, Frankok adierazten zuten “ordena”, Egia baino nahiago zutenek. Jarrera honek, euskal errepublikar eta Askatasunaren babesleei laguntzea The Times egunkaritik kanporatzera eraman zuten.
Kazetari gazte gura euskal lurraldean bizitzen jarraitu zuen, zorigaitza bizitzen ari ziren euskaldunekin batera. Bilboren amaiera bere irakurleei kontatu zien eta Santanderreko bidean frankismotik ihes zihoazen euskaldunei lagundu zien.
Hortik, matxinatuek hiri hura hartu zutenean, Bilbo amaitu eta egun batzuk geroago, Parisera joan zen. Totalitarismoaren kontra borrokatu zuten heroiei buruz hitz egiten duen liburua idatzi zuen hiria.
The Tree of Gernika: A field study of modern war, liburuaren izena, 1938an Londresen argitaratua, Bilboko suntsiketa eta urte bat geroago, Hodder & Stoughton editorialagatik.
Lehenengo edizio hartatik ale gutxi geratzen ziren, Munduko Bigarren Gerratean, hiriburu britainiarrak jasotako bonbardaketan, lehen edizioko aleak gorderi zeuden biltegia alemaniar bonba batek jo eta suntsitu zuelako.
Jose Antonio Aguirre Gerra Zibileko Guduaren frontea
GERNIKAKO BONBARDAKETARI BURUZKO EGIA ETA GEZURRA
Jose Antonio Aguirre: Euzkadiko Gobernuko Presidentea
“Jainko eta baita guztiok epaitu behar digun Historiaren aurrean, baieztatzen dut, alemaniar hegazkinek, Gernika herribildu historikoa bonbardeatu zuten errautsera gutxitu arte, metrailadoreen suarekin emakume eta umeak jarraituz, asko hiltzen eta beste asko ihesaraziz.
Frantzisko Franko. Matxinatuen buru.
“Agirrek gezurrak baino ez ditu esaten. Guk Gernika errespetatu dugu, espainiarra den beste guztia errespetatzn dugun bezala.”
Gernika. Izena baino ez da geratzen. Euskal fueroaren etxea desagertu egin da. Nazioarteko prentsa judu eta masonikoak, eta Balentziako bi aurpegiko negartiek arropak urratu zituzten, kaudilloa difamatzen, noren izena gure zerua baino garbiago dagoen eta zikintzen saiatu direna.
Gezurrik esaten ez dakien argazki kamerak, suntsiketa hure su-eragileek eta dinamiteroek eragin zutela adierazten du.
Hor daukazue Jai Alai frontoia. Suak egurra suntsitu eta burdin jantzia utzi zuen.
George Steer, The Times, 1937ko maiatzak 6a.
Gezurraren kontra, egi gehiago.
Gaur, Gernikako Bonbardaketaren 80 urteurrenean, gertatutakoaren egia mundu osoan zehar zabaltzera lagundu zuen kazetaria ohoratzen dugu.
Gernikako Bonbardaketa, Espainiako Gerra Zibila, Euskal Herriko Gerratea, New York Times, George L.Steer, Euskaldunen Historia, Euskaldunen lagunak.
Gernikako Bonbardaketa 1937
