Gaur, 2020ko maiatzaren 9an, Robert Schumannen adierazpenaren 70. urteurrena ospatzen da. Atzerri Arazoetako ministro frantzezak Ikatzaren eta Altzairuaren Europako Erkidegoa (CECA) sortzeko oinarriak ezarri zituen. II. Mundu Gerraren (IIGM) amaieratik 5 urte besterik ez zirenean igaro, eta Kontinentearen zati handi bat oraindik berreraikitzen ari zen, ahal zen neurrian, liskar beldurgarri hark utzitako zauriak ezabatzeko.
Alderantziz, I. Mundu Gerraren amaieran, Europako gobernuek, Kontinentean bakea eta oparotasuna lortzeko bide bakarra ez zela mendekua baizik eta lankidetza, elkar ulertzea eta erakunde komunak sortu behar zirela ulertu zuten.
1950eko maiatzaren 9 hartan, Schumanek, lotura horrekin ikatzaren eta altzairuaren ekoizpen bateratuaren bidez, Frantziaren eta Alemaniaren arteko gerra berria «pentsaezina ez ezik, materialki ezinezkoa» izatea bilatzen zela esan zuen. Europar Batasuna sortzeko lehen urratsa izan zen, eta horregatik hartzen da bide honen hasiera ospatzen duen efemeridea.
Garai hartan, «erregealdian zegoen monarkia» haren mendekoek, diktadura frankistaren mendekoek, oraindik ere arrazionalizazio-kartillekin bizi behar zuten, ia mundutik isolatuta bizi zen herrialde batean, aliatu naziak eta faxistak erori ondoren.
Euskal Nazionalismoarentzat egoera korapilatzen ari zen. Mendebaldeko aliatuek, Ardatzeko indarrak garaitu ondoren, Francoren gobernuarekin gauza bera egitea espero zuten, diktadore garaituetatik hain hurbil zegoelako. Baina alferrik itxaron zuten. 1950ean itxaropena lurruntzen ari zela konturatu ziren. Franco eta legez kanpoko erregimena nazioartean finkatzen ari zen, bere antikomunismo itsuari esker. Prozesu hori 1955ean sendotu zen, NBEn erregimen totalitarioa onartu zenean.
1933ko Aberri Eguna kartela
Baina itzul gaitezen 1950era. Schuman Adierazpen hura ez zen «azken orduko burutazio» bat izan. XX. mendearen lehen herenean, mugimendu europeistekin hasitako bide luze baten ondorioa zen. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Europako Demokrazia Kristauaren kideen artean errotu zen.
Euskaldun demokratentzat, Europa Askatasunen eredu bat zen. Euskal nazionalisten aburuz, Europa, horretaz gain, Aberria, Europa batu batean «Euzkadi libre» bihur zedin itxaropena zen ». Ideia hori EAJn eta EAEn finkatuta zegoen altxamendu frankistaren aurretik. 1933ko Aberri Egunean, EAJk Donostian antolatua, lema hauxe zen: «Euzkadi-Europa». Leloa 1966an egin zen Aberri Egun klandestinoan errepikatu zen. Esan bezala, 1950ean EAJk urte asko zeraman Europako mugimendu federalekin lanean eta elkarlanean.
Baina 1945 eta 1950 artean gertatutakoa. IIGMren amaieraren eta 1950eko Schuman Adierazpenaren artean, Euskal Nazionalismoak rol bat du, protagonista ez bada, lehen mailakoa behintzat. Eta Euskal Nazionalismoaren konpromiso europeista horretan, Javier de Landabururen irudia funtsezkoa da, Agirre Lehendakariaren beraren figurarekin batera.
Historiarako argazki bat. Atzealdean, Agirre Lehendakariaren ukabiaz eta letraz idatzita: “Robert Schuman presidentearekin sartua Ekialdeko Berlingo metroan, sektore horretara egindako bisita sekretuan, 1956ko martxoaren 23an egiaztatua, martxoaren 21etik 25era Berlinen izandako bilera demokratikoan”
Euskal Herriaren Kausarekin konprometitutako arabar eta abokatu hau, Arabak parlamentatu zuen Errepublikan, eta matxinada frankistaren ondoren, ezkutuan bizi behar izan zuen (bere etxean sartuta) 13 hilabetez, golpistak atxilotu eta fusilatu ez zezaten, Jose Luis Abaitua alderdiko kidea bezala. Bera izan zen bere Alderdiaren eta Eusko Jaurlaritzaren nortasun handienetako bat Erbestean izandako europear elkarrizketa, bilera eta akordio guztietan.
Europako gerraostean nazionalismoak eta Eusko Jaurlaritzak izan zuten pisu zehatz horren irudi bat eman dezake; «Nazioarteko Talde Berriak» eratzeko bilera (gero Europako Kristau Demokrazia) Euzkadiren Ordezkaritzaren egoitzan egin zen 1947an. Bai, gobernu frankistak lapurtu eta Espainiako estatuak oraindik itzuli ez duen Eusko Jaurlaritzaren egoitzan.
Javier Landaburu europazale konbentzitua izan zen. Garai gogorrenetan ere jarrera horri eutsi zion, euskal demokratak, Aliatuek eta Europak abandonatuta utzi zituztela sentitu zutenean, «Franco ohean hiltzen» uztean.
Euskal Nazionalismoaren rola oro har, eta bereziki, Javier de Landaburuarena, ezagutarazten laguntzeko, Leyre Arrieta Alberdi, Deustuko Unibertsitateko historialariaren lana partekatzen dugu; «Landaburu, el alavés europeísta» izenburupean argitaratu zen Antso Jakituna, 31, 2009, 199-220.
Europeista konbentzitu baten, euskal patriota baten eta demokrata baten argazkia da.
